Gde je rođen J. Damjanić, preteča Jovana Divjaka

Ćirilica

Piše Ratko Dmitrović

Čekalo se kada će se Hrvati uključiti u srpsko-mađarski spor od pre godinu dana, izazvan postavljanjem spomenika jednom od vojskovođa Mađarske revolucije u Adi, i to se dogodilo ovih dana, postavljanjem jedne spomen-ploče

Prošle godine, baš u ovo doba, sa prvim danima proleća, mala varoš Ada, u Vojvodini, severnobanatski okrug, našla se u centru pažnje srpske i mađarske javnosti. Hrvati su bili po strani, ali ne zauvek, ne mogu oni da ćute ako je antisrpska rabota u pitanju. Oglasili su se sa 12 meseci zakašnjenja. Videćete kako.
Povod za halabuku, verovatno se sećate, bilo je postavljanje jednog spomenika (estetski veoma ružnog) u centru Ade. Ta nakarada od kamena cigle i jedne reljefne table sa likom ćelavog, bradatog čoveka, posvećena je „Janošu Damjaniču, velikom mađarskom vojskovođi i heroju“.

NEMIRNO I KRVAVO VREME
Odmah su reagovali Srbi tog dela Vojvodine, dajući do znanja da je Damjanić bio srpski zlotvor, ubica, mrzitelj svega što je pravoslavno i srpsko. Emocije su proključale i u samoj Adi, gde su Mađari ubedljiva većina – ima ih oko 77 odsto, ostalo su Srbi – tim više što je spomenik Damjaniću u stvari uvezen, dopremljen iz inostranstva kao simbol bliskih odnosa dva zbratimljena grada; Ade i Kalaza iz Mađarske. Povod je bilo obeležavanja 163. godišnjice Mađarske revolucije, velikog ustanka Mađara 1848. godine protiv vlade Bečkog dvora, a za samostalnu Mađarsku. Revolucija je u sebi imala nekoliko propratnih silnica od kojih je antisrpstvo bilo među najsnažnijima. Srbi su u tim događanjima bili na strani Beča, zbog tadašnjih koliko-toliko korektnih odnosa sa austrijskom krunom i podrške Beča ideji stvaranja i učvršćivanja Srpske Vojvodine, odnosno Vojvodstva Srbije. To nemirno i krvavo vreme obeležili su sukobi Mađara i Srba, velika stradanja pre svega srpskih civila od strane Mađara, zbog odbijanja srpskih vođa (Đorđe Stratimirović, patrijarh Rajačić, Svetozar Miletić…) da se povinuju idejama i ciljevima Mađarske revolucije. U tim zločinima nad Srbima istaknuto mesto pripalo je Janošu Damjaniču, kako su ga zvali Mađari, odnosno Jovanu Damjaniću, kako su ga na rođenju krstili roditelji, Srbi. Da, Jovan Damjanić je bio Srbin i po ocu i po majci, jedan od onih u istoriji Srba koji su, zarad interesa drugih i svoje lične koristi, bili na strani srpskih neprijatelja. Igrom slučaja ili sve to neko gore isprepliće i poravnava, 144 godine kasnije jedan drugi Srbin, takođe Jovan (Divjak) u Sarajevu predvodi neprijateljsku, muslimansku vojsku protiv sopstvenog naroda.
U predanju Srba Vojvodine ime Jovana Damjanića pamti se po velikom zlu. Predanja su, tačno je, uvek problematična, otvorena za „dopisivanja“ i lične impresije, nepouzdana, ali i u slučaju da ta svedočenja stavimo po strani i okrenemo se pisanim tragovima iz vremena revolucionarnih gibanja 1848. godine u panonskom delu austrijskog carstva,ostaće nam dovoljno dokaza za tvrdnju da je jedan od najsposobnijih vojskovođa Mađarske revolucije, Jovan Damjanić, među Srbima ostavio krvave tragove i bolna sećanja. Srbi su ga zvali „Ljuta guja“, njegov život predstavljali su kao obrazac nacionalne izdaje, a pripisuju mu i izjavu za koju, budimo iskreni, nema valjanih potvrda, a koja glasi: „Srbi ne bi trebalo da postoje i neću se smiriti dok i poslednji Srbin na svetu ne bude mrtav, a kada se to dogodi, sam sebe ću ubiti“. Složićete se da ovo deluje prilično budalasto i teško da bi čovek Damjanićevih sposobnosti sebi dozvolio ovakve reči. U prilog tome ide i podatak da je Jovan Damjanić bio oženjen Emilijom Čarnojević, iz ugledne temišvarske srpske porodice.

RATOVANJA I PORAZI

Mađarska revolucija verovatno bi uspela da se nije umešala carska Rusija čije su oružane snage podržale austrijsku vojsku. U sudaru sa Rusima kod mesta Vilagoš, Damjanićeva vojska pretrpela je veliki poraz, a on se, u skladu sa tadašnjim običajima ratovanja i poraza u ratu, predao donoseći svoju sablju pred noge ruskom generalu Dimitriju Buturlinu. General Buturlin ga predaje Austrijancima koji Damjanića, sa još 11 generala vojske Mađarske revolucije, javno vešaju početkom oktobra 1849. godine, u Aradu.
A otkuda je Jovan Damjanić? Gde je rođen? Kako je dospeo u vojni vrh Mađarske revolucije?
Kada je izbila afera sa spomenikom u Adi, mediji su posvetili pažnju biografiji mađarskog generala i navodili da je Damjanić rođen u selu Straža, kod Vršca. To selo zaista postoji, Damjanić je kod njega vojevao, ali je malo verovatno, gotovo isključeno, da je tamo i rođen, tim pre što u Straži nikada nije bilo Damjanića, bar prema mojim saznanjima. I službena biografija generala Damjanića stavlja znak pitanja kod mesta njegovog rođenja i sadrži još jedno ime kao moguću lokaciju na kojoj je Damjanić ugledao ovaj svet. U pitanju je selo Staza (negde se pogrešno piše kao Staža), na Baniji. Ovo drugo je mnogo verovatnije, odnosno, bliže je istini, jer Damjanić potiče sa Banije, ali nije rođen u Stazi već u obližnjem selu Rastovac.
Staza je naseljena isključivo Hrvatima i tamo Srbi, prema tvrdnjama lokalnog stanovništva, nikada nisu živeli, niti je tamo bilo Damjanića. Istina, neki hrvatski izvori navode podatak da je Damjanić bio Srbin grkokatolik, što bi eventualno moglo da objasni njegovo navodno rođenje u Stazi, ali u tom slučaju zagovornici ove verzije imaju problem sa činjenicom da na Baniji nikada nije bilo grkokatolika. Vratimo se u Rastovac. To je selo smešteno na putu Kostajnica-Sunja, odvajkada je srpsko i u njemu je sve do „Oluje“ živelo šest porodica sa prezimenom Damjanić. Neki od njih su se vratili iz izbeglišta, dok većina u stari kraj odlazi tek povremeno. Svi znaju za generala Damjanića, ovenčanog slavom mađarskog vojskovođe, ali ne raspolaže podatkom da je Jovan Damjanić njihov predak. Moguće je da se taj neslavni i po zlu poznati čovek iz sasvim razumljivih razloga prećutkuje u istorijatu neke od porodica hrastovačkih Damjanića.
Inače, taj deo Banije u nacionalnom smislu je „leopardova koža“. Na malom prostoru smeštena su brojna sela sa gotovo čistom etničkom slikom. Naravno, govorim o stanju do avgusta 1995. godine. Srpska sela su: Hrastovac, Čapljani, Jasenovčani, Svinica, Krčevo, Radonja Luka, Papići, Meminska…a hrvatska: Majur, Graboštani, Kostrići, Stubalj…
Nepoznato je i to kako je Jovan dospeo u mađarsku vojsku. S obzirom na pokazano umeće ratovanja, a Damjanić je zaista bio izuzetan vojskovođa, logičan je zaključak da se radi o čoveku koji je završio neku vojnu školu, možda čak i akademiju. To može da znači samo jedno; Jovan Damjanić je bio oficir austrijske vojske koji je, ko zna zbog čega, promenio stranu. Takvi motivi su brojni a iz jednog od njih, gotovo banalnog, jedna druga armija dobila je mnogo većeg i uspešnijeg vojskovođu, takođe Srbina, inače savremenika Jovana Damjanića.

SVESTAN SVOG POREKLA
U pitanju je Turska i Omer paša Latas, odnosno Mihajlo Latas, genijalni mladić iz Like (Janja Gora, kod Plaškog) koji je zbog male novčane pronevere njegovog oca (bio je u administrativnoj službi austrijske vojske), a zarad pokrivanja kockarskih dugova, odlučio da bolji život potraži sa druge strane granice, u Turskoj, a ta granica bila je skoro na istoj liniji koja danas deli Bosnu i Hrvatsku, odnosno Bosansku Krajinu i Liku. Mihajlo je, kao izuzetno ambiciozan mladić znao da sa očevim grehom neće moći da napreduje u austrijskoj vojsci, pa odlazi u Banju Luku gde prima islam, menja ime i završava u Carigradu (Istambul) na sultanovom dvoru. Dogurao je do vrhovnog komandanta oružanih snaga Otomanskog carstva. U nekoliko navrata ratovao je i protiv Srba, uglavnom u Crnoj Gori, ali je zapamćen i kao čovek svestan svog porekla i svoje stare vere.
A Hrvati? Kako su oni ušli u ovu priču? Pre neki dan, 17. marta ove godine, zagrebački „Večernji list“ objavio je foto vest iz sela Staza, kod Sunje. Vest glasi: „Pripadnici mađarske nacionalne manjine u Hrvatskoj, na svečan su način, u Stazi, kod Sunje, obeležili 164. godišnjicu početka Mađarske revolucije iz 1848. godine. Tom su prilikom otkrili spomen-ploču i položili venac ispred zgrade bivše seoske škole u kojoj je 1804. godine rođen Janoš Damjanič, jedan od mađarskih nacionalnih heroja i mučenika“.
Reporter sa lica mesta javlja da je Damjanić, zadojen idejama mađarskih reformista, pristupio mađarskoj revolucionarnoj vojsci gde se proslavio „brojnim pobedama u borbi protiv Srba“.
E, tu smo. Ne može Hrvat da odoli izazovu, ma kakav god on bio. Ako postoji imalo šansi da se u hrvatskom loncu zamuti nekakva antisrpska čorba, Hrvati to propustiti neće. Iz navedenog proizlazi da je Damjanić predvodio mađarsku vojsku koja se digla protiv Srba. A nije, ta vojska se digla protiv Austrije i Bečkog dvora. Stara hrvatska povjesna škola.
Razume se da će neko upitati kakve veze imaju Hrvati sa željom mađarske nacionalne manjine u Hrvatskoj da preko spomen-ploče u Stazi zadrži sećanje na „heroja Mađarske revolucije“ Janoša Damjaniča. Kao prvo, Mađari u Hrvatskoj nikada do sada nisu obeležavali Mađarsku revoluciju, a drugo, možda i važnije, kako to da su se tek 2012. godine setili Janoša (Jovana) Damjaniča. Da to nije (slučajno) u vezi sa podizanjem spomenika u Adi i zbog čega su ga prekrstili u Janoša kad on to sam za svoga života nije učinio? Nije sve ovo moglo da prođe bez hrvatskih mirođija. Ni slučajno.

Izvor: pecat