Dubrovačka republika 1991.

Dubrovačka republika bila je međunarodno nepriznata država koju je krajem 1991. godine u Cavtatu proglasila grupa dubrovačkih i dalmatinskih Srba okupljena oko Pokreta za Dubrovačku republiku na čelu sa javnim tužiocem iz ovog grada, Aleksandarom Acom Apoloniom.

Ova samoproglašena država je istakla pretenzije na teritoriju nekadašnje Dubrovačke republike koja se protezala od Neuma do Prevlake, a bila bi u sastavu neke nove Jugoslavije. Država je faktički prestala da postoji posle povlačenja JNA sa dubrovačkog ratišta 4. maja 1992. godine.

DAVNA ISTORIJA

Nakon razaranja Epidaura (antičkog Cavtata), početkom 7. veka u uže jezgro današnjeg Dubrovnika stižu romanske izbeglice koje osnivaju naselje Raguza. U njihovom zaleđu, ali i uz samu obalu naseljavaju se srbska plemena koja uz ovo naselje osnivaju svoje nazvano po dubokoj hrastovoj šumi Dubrava.

Uski močvarni kanal koji je delio dva naselja, nasut je tokom 10. veka, a ceo grad je opasan zidinama, tako je grad ujedinjen, a kasnije će prevagnuti ime Dubrovnik. Od svog osnivanja, pa sve do 12. veka, Dubrovnik je ulazio u sastav vizantijskih tema. Nakon pada Carigrada 1204. Dubrovčani priznaju vlast Venecije, ali uspevaju zadržavati široku autonomiju.

Usponom srbskih kneževina Zahumlja, Travunije, Raške, te Duklje i Bosne, Dubrovnik postaje grad-republika i najznačajniji trgovački centar na istočnom Jadranu. Nakon poraza Mlečana od strane Ugarske 1358. grad se razvija u samostalnu republiku, koja će postojati sve do 1806. kada će je zauzeti Napoleonove snage i 1808. pripojiti novostvorenim Ilirskim provincijama.

Porazom Napoleonove Francuske, shodno odluci Bečkog kongresa 1815. godine, teritorija nekadašnje Dubrovačke republike je pripojena Austrijskom carstvu. Srbske novine u Dubrovniku su izlazile 1840-ih godina, urednik je bio Đorđe Nikolajević. Poznati dubrovački Srbi krajem 19. veka bili su Medo Pucić i Matija Ban, koji nisu krili svoje srbsko poreklo. Pored njih tu su i: Stjepan Skurla, Pero Budmani, Kosta Vojnović, Jovo Lainović, Niko Bošković…

NOVIJA ISTORIJA

Hazburzi su držali čvrsto Dubrovnik u svojim rukama, proganjajući srbske narodne prvake i viđenije ljude i pre samog početka Prvog svetskog rata 1914.

U sastavu Bečke carevine Dubrovnik sa okolinom ostaje sve do njenog raspada krajem 1918. godine. Italijanski jezik postaje službeni jezik Dubrovnika, pa delovanje ilirskog pokreta, a kasnije i srbskog katoličkog pokreta nailazi na jak odjek u dubrovačkom građanstvu.

Pred kraj Prvog svetskog rata, 20. novembra 1918. u grad su stigli prvi odredi srbske kraljevske vojske, nakon čega je Dubrovnik priključen novoformiranoj Kraljevini SHS, u kojoj će ostati sve do Aprilskog rata 1941. Tokom perioda između dva svetska rata, zabranjuje nacionalno izjašnjavanje Dubrovčana (?!) a 1939. Dubrovnik iz okrilja Zetske banovine, prelazi pod upravu novoformirane Banovine Hrvatske.

Tokom Drugog svetskog rata, za upravu nad gradom se borilo čak pet armija: nemačka, italijanska, ustaška, četnička i s kraja 1944. i partizanska. Nemačke snage ulaze u nebranjeni Dubrovnik 17. aprila 1941. a odmah za njima i italijanske snage. Italijani su tu ostali do kapitulacije fašističke Italije 13. septembra 1943. a ratne jedinice Vermarhta do oktobra 1944. kada su prognani od jedinica NOVJ.

U periodu 1941-1945 su počinjeni mnogi zločini, najpre ustaški zločini nad Srbima i Jevrejima, a zatim i komunistički zločini nad „sumnjivim elementima“, dok ustaški komandant Ivo Rojnica beži u Argentinu, preko pacovskih kanala koje je organizovao Vatikan..

U socijalističkoj Jugoslaviji Dubrovnik postaje deo SR Hrvatske, a nove vlasti nakon 1945. doseljavaju nekoliko hiljada kolonista iz ruralnih delova zapadne Hercegovine (uglavnom ustaškog porekla) kako bi „proletizirale grad“, jer je grad važio za „buržujsko leglo“. Takođe, kao i svuda u nacionalno mešovitim sredinama, komunističke vlasti su zabranjivale da se javno priča o zločinima nad Srbima.

Nakon Hrvatskog proljeća 1971-1972 ovo doseljavanje postaje organizovanije i masovnije, što značajno menja demografsku i nacionalnu sliku opštine. To izaziva sukob starosedelaca i kolonista, koji postaje znatno vidljiviji početkom 1990-ih, kada je započeo i građanski rat i raspad SFRJ.

Konačno, nakon rata, popisne komisije i zvanično dobijaju zadatak da svi katolici srbsko-hrvatskog porekla, bez obzira na njihov nacionalni stav, budu popisani kao Hrvati. Ovim represijama se praktično završava nacionalna prekompozicija katoličkih Srba u korist Hrvata.

Republika Hrvatska se 1992. proglašava naslednicom SR Hrvatske, a savezne vlasti ne priznaju ovu odluku i zadržavaju jedinice Jugoslovenske narodne armije (JNA) na delu njene teritorije, uključujući i jedan deo Dubrovačke opštine.

Početkom 1990-ih godina sa uvođenjem višestranačkog parlamentarizma na prostoru Jugoslavije, u Dubrovniku se formiraju nove političke partije. Njihova ideologija je bila raznolika, od proustaškog HDZ-a Franje Tuđmana, koji sa simpatijama gleda na ustaške zločince i NDH (1941-1945), do autonomaških i separatističkih ideja Pokreta za Dubrovačku republiku koji oživljavaju ideje o Dubrovačkoj republici, nalik na savremeni Monako, San Marino ili Hongkong, odbacujući nametnutu hrvatsku nacionalnu ideologiju.

Na prvim održanim izborima u aprilu 1990. godine, stranka HDZ, na neregularan način osvaja 39% glasova u Dubrovniku, ali zbog komplikovane i sumnjive izborne procedure, u Sabor Hrvatske šalje 3 od 4 moguća zastupnika iz ovog grada. Zbog ovih izbornih manjkavosti, javlja se nezadovoljstvo kod opozicije. Na sličan način, ova stranka osvaja vlast u celoj Hrvatskoj.

Nove vlasti do decembra 1990. menjaju ustav, ime i simbole države, a do januara 1991. uspevaju nezakonito naoružati i dobar deo svoga članstva (afera Špegelj). U aprilu 1991. vlasti su nezakonito formirale glavninu, a do maja i komplet nezakonito paravojne jedinice od 100.000 naoružanih pripadnika nazvanu Zbor narodne garde.

Dubrovačko ratište

Kako Dubrovnik pre rata nije imao vojnih objekata (kasarne), ZNG za ove potrebe koristi neke dubrovačke hotele. Od 12. septembra 1991. hrvatske paravojne snage pokreću organizovane napade na JNA na prostoru cele Hrvatske. Snage ZNG napadaju jedinice Jugoslavenske Narodne Armije i u Hercegovini (Posušje, Lijevno i konačno Trebinje).

Nakon ovih napada komanda JNA pokreće protivfanzivu iz Trebinja i Crne Gore. Za nekoliko sledećih dana JNA zauzima Čilipe i Cavtat, a 24. oktobra 1991. izvršen je pomorski desant na Kupare. Mesec dana nakon toga, zauzima i Mokošicu, predgrađe Dubrovnika. Polovinom novembra 1991. ratna mornarica JNA se povlači sa obala srednje ka južnoj Dalmaciji i tu u okolini Dubrovnika će ostati sve do početka maja 1992. godine. Za to vreme JRM ograničava svu plovidbu prema gradu, što će kasnije biti u hrvatskim medijima nazvano blokada Dubrovnika.

Nakon ove ofanzive, Sabor Hrvatske i vlada Slovenije, proglašavaju nezavisnost 8. oktobra 1991. i traže međunarodno priznanje, kao i povlačenje JNA iz ovih republika. Neke vlade zemalja zapadne Evrope najavljuju priznanja i otvorenu podršku secesionistima, a mediji ovih zemalja, izveštavaju o „varvarskom razaranju grada od strane JNA“, izostavljajući zapažanjima posmatrača UN-a, da su meta napada Jugoslovenske vojske uglavnom oni hoteli i objekti koje hrvatska paravojska koristi kao vojne (krovovi hotela, bolnica i drugih javnih ustanova, čak i onih u starom jezgu grada).

Zbog ovakve medijske slike, vlade mnogih zemalja optužuju Srbiju i Crnu Goru za rat u Hrvatskoj i zahtevaju hitan prekid borbi oko Dubrovnika. Jugoslovenska strana 23. novembra 1991. u Ženevi, prihvata povlačenje vojske iz kasarni Hrvatske, a vojsku severno od Dubrovnika premešta u trebinjsku opštinu. Četiri dana kasnije, Savet bezbednosti UN donosi odluku o upućivanju mirovnig snaga Unprofor u SR Hrvatsku. Borbe se obnavljaju 6. decembra 1991. kada u gradu strada 14 lica, nakon čega se ponovo uspostavlja primirje sve do konačnog povlačenja JNA sa ovog područja.

U svojoj propagandnoj mašineriji laži, hrvatske snage su koristili paljenje guma za vozila u starom gradu Dubrovniku, koje su izdaleka snimali kamerama. Pa je to u stranim medijima predstavljeno kao granatiranje kulturno-istorijskih spomenika od snaga JNA.

Obnavljanje Dubrovačke republike

Ideja o obnavljanju Dubrovačke republike, od njenog gašenja, praktično nikad nije zamrla. Ona je vremenom samo menjala formu svog delovanja kroz kulturne, političke, autonomaške i na kraju nacionalne ideje. Tako se tokom austrijske vladavine, u znak otpora tuđinskoj vlasti, javljaju kulturološki pokreti Dubrovčana, vidljivi kroz delovanje najpre ilirskog, a onda i srbskog pokreta. Iz ovih pokreta se rađa i prva narodna partija – srbska narodna stranka, koja će dugo vladati gradom.
 
Početkom 1990-ih godina sa uvođenjem višestranačkog parlamentarizma na prostoru Jugoslavije, u Dubrovniku ponovo oživljavaju autonomaške, pa i separatističke ideje o Dubrovačkoj republici, nalik na savremeni Monako, San Marino ili Hongkong. Pripadnici ovih ideja odbacuju nametnutu hrvatsku nacionalnu ideologiju i sebe vide kao jugoslovenski (Stranka Jugoslovena) ili dubrovački rodoljubi, a neretko svoju ideologiju naslanjaju i na velikosrbsku ideju ujedinjenja. Nekoliko ovakvih udruženja, političkih ili kulturnih pokreta građana se početkom 1991. okuplja oko Pokreta za Dubrovačku republiku, koji sve jasnije iznosi svoj zahtev za političkom autonomijom Dubrovnika.

Sukob hrvatskih separatista i jugoslovenskih federalista, autonomaši su shvatili kao dobru priliku da obnove svoju republiku, koja bi kasnije mogla pristupiti nekoj novoj Jugoslaviji.

Dubrovačka republika proglašena je zvanično 24. novembra 1991. u Cavtatu. Na ovom skupu uspostavljeno je Malo vijeće Dubrovačke republike kao organ vlasti Republike. Vijeće je imalo 12 članova, među kojima su bili Aleksandar Apolonio, Ivo Lang, Miro Bratoš, Mirko Vujačić, Blažo Zlopaša i Uglješa Jović. Skupu je prisustvovao veći broj građana iz Dubrovnika, Cavtata, Konavala, Mlina i Kupara. Tom prilikom, učesnicima skupa, kao i okupljenim građanima obratio se novoizabrani premjer samoproglašene republike Aleksandar Aco Apolonio:

„Mi uživamo ovdje slobodu. A Jugoslovenska narodna armija nikada nije bila okupatorska sila, kako fašističke i ustaške vlasti pokušavaju da je ocrne. Ona nam ovdje garantuje slobodan život i uslove da vlastitim naporima opravljamo ono što je ratom porušeno. Ideja za formiranje Republike Dubrovnik, živi odavno, ali nije smjela da se slobodno izražava. Ona traži jedno sasvim drugo uređenje i od onoga koje su Dubrovčani imali od 1944. a pogotovo od ovoga u posljednjim godinama. Više se nećemo naći u situaciji, da nam uvoze ratove, da nam uvoze horde, da nam uvoze mržnju. Došlo je vrijeme da podignemo glave, da kažemo da dubrovački kraj i grad pripadaju Dubrovniku.”

Delovanje i propast Republike

Ideja autonomaškog pokreta bila je odvajanje bivše Opštine Dubrovnik, a sada Dubrovačke republike od Hrvatske, međunarodna zaštita i međunarodno priznanje države, te kasnije, njen ulazak u sastav neke nove, buduće jugoslovenske federacije sa drugim republikama bivše SFRJ koje to žele. Bilo je i ideja o formiranju prve bescarinske zone u južnoj Evropi.

Nakon formiranja novih vlasti, očekivana podrška drugih federalnih jedinica bivše Jugoslavije, pa čak i Srbije je izostala. Vlada SR Srbije nikad nije davala nikakve izjave u prilog vlasti samoproglašene republike, niti je uključivala Dubrovačku republiku u svoje političke diskusije. Jedina otvorena podrška vlastima republike stigla je od lidera SRS – Vojislava Šešelja, kao i prvog predsednika Srbske Republike Bosne i Hercegovine – Radovana Karadžića.

Delovanje Malog vijeća na prostoru teritorija pod kontrolom JNA bilo je simbolično, jer je stvarna policijska i sudska vlast bila u rukama jugoslovenske vojske. Ipak, značaj delovanja ovih vlasti leži u njihovom pokušaju normalizacije civilnog života na ovim teritorijama. Uticaj stranke SRS i njenog lidera na prostoru Dubrovnika bio neznatan, kritičari autonomaškog pokreta u Dubrovniku, najčešće zlonamerno povezuju ova dva pokreta, kao i ulogu JNA na Malo vijeće Republike.

Na inicijativu Nemačke, evropske zemlje priznaju Hrvatsku i Sloveniju 15. januara 1992. godine, a početkom aprila, JNA kreće sa povlačenjem svih svojih jedinica sa Dubrovačkog ratišta, i sa prostora Bosne i Hercegovine.

Povlačenjem jugoslovenske vojske sa ovog područja, u strahu od hrvatskog revanšizma, autonomaši odlučuju da raspuste Malo vijeće i da zajedno sa vojskom privremeno napuste Dubrovačku regiju. Ovim činom, samoproglašena Republika se faktički ugasila. Zajedno sa vojskom iz ovog područja se povlači i nekoliko hiljada civila (neke procene govore o preko 15.000 izbeglica), mahom simpatizera Republike, dok unutar opštine i ostatku Hrvatske biva rasejano dodatnih 25.000 Dubrovčana.

Autonomaški pokret nakon sloma

Nakon kraha republike, plašeći se odmazde, veći deo njenih simpatizera je izbegao sa područja Hrvatske. Vođa autonomaškog pokreta i prvi premjer Republike, Aleksandar Aco Apolonio izbegao je u Beograd, gde je živeo sve do svoje smrti. Zbog svojih političkih stavova o autonomiji Apolonio je u Hrvatskoj već početkom 1990-ih osuđen na čak 12 godina zatvora, što je očigledno trebalo da bude primer za druge sledbenike sličnih ideja. Zbog proglašenja republike, Apolinio, Ivo Lang i drugi su dodatno proganjani i osuđivanji, a njihovo blaćene čak i u javnim medijima je nastavljeno i kasnije.

Nakon propasti Republike, hrvatski šovinizam jača na ovom području, a na meti su mu često bivši simpatizeri Republike. Hrvatske vlasti 1990-ih rehabilituju ustaški pokret, a vođu dubrovačkih ustaša Ivu Rojnicu, koji se nakon 1945. iako na smrt osuđen zbog ratnih zločina, skrasio u Argentini, najpre imenuju za ambasadora u ovoj zemlji, a zatim ga i nagrađuju ordenom Kneza Branimira. Takođe, u maju 2002. godine na periferiji Dubrovnika otvoren je most koji nosi naziv po kontroverznom predsedniku Hrvatske – Most Franje Tuđmana, vođu udruženog zločinačkog poduhvata, za progon Srba sa područija Hrvatske i Bosne i Herecegovine.

Zbog narastajućeg hrvatskog šovinizma, kao i zbog ekonomskog nazadovanja grada, tokom 2000-ih u Dubrovniku ponovo oživljavaju autonomaške ideje. U gradu i županiji (koja pokriva predratnu dubrovačku opštinu) deluje nekoliko stranaka koje se zalažu za ove ideje, a podršku imaju i od izbeglih simpatizera za obnavljanje republike. Osim ovih autonomaških stranaka, u gradu i izbeglištvu, deluju brojne organizacije koje se zalažu za davanje većih regionalnih ovlaštenja Dubrovačkoj županiji.

(zlocininadsrbima.com)

Izvor: VIDOVDAN