Bitka na humkama predaka

U gradu mrtvih, na humkama predaka, odigrala se jedna od posljednjih bitaka za opstanak srpskog naroda zapadno od Drine.

Nakon aprilskog sloma Kraljevine Jugoslavije, na teritoriji Bosne i Hercegovine uspostavljena je ustaška vlast. Sljedeće četiri godine Nezavisna Država Hrvatska sprovodila je politiku uništenja čitavog jednog naroda. Jedna mala opština na sjeverozapadu Bosne i Hercegovine, preživjela je nečuven pogrom.

Opština Bosanska Dubica (od 1992. Kozarska Dubica), pred početak Drugog svjetskog rata brojala je 33.129 stanovnika, pretežno Srba. U periodu od četiri godine u Dubici je ugašeno 513 domaćinstava, dok je život izgubilo 17.691 lice. Među stradalima je i 3.967 djece mlađe od 14 godina. Na teritoriji opštine nalazi se Donja Gradina, najveće gubilište logora Jasenovac. Gotovo da nema Dubičana kome neko od rodbine nije stradao u tom logoru. Nakon Drugog svjetskog rata, dolaskom nove komunističke vlasti, zarad „bratstva i jedinstva“ bačena je paučina na ova stradanja. Donja Gradina, grad mrtvih, sistematski je zapostavljana i zapuštana. Kao da je nekome bilo u interesu da se sve zaboravi.

Raspadom SFRJ Dubica se opet našla u centru pažnje. Na samom početku ratnih sukoba u Hrvatskoj, 13. septembra 1991. godine, pripadnici Zbora Narodne garde su ispalili nekoliko granata na sam grad. Tom prilikom je smrtno stradala jedna osoba, što je čini jednom od prvih žrtava rata na teritoriji Bosne i Hercegovine. Tokom sljedećih nekoliko godina front je odmakao daleko od granica opštine, pa su Dubičani živjeli relativno mirno. Međutim, postojala je stalna strepnja za svoje najmilije koji su se nalazili na braniku otadžbine. Padom Republike Srpske Krajine avgusta mjeseca 1995. godine i pogromom srpskog stanovništva iz tih krajeva, Dubica se našla na prvoj liniji odbrane.

Nakon uspješno provedene operacije „Oluja“, kao i uspješnog toka operacije „Maestral“ u zapadnoj Bosni, hrvatski državni i vojni vrh, potpomognut NATO avijacijom, odlučio je mjeseca septembra da riješi srpsko pitanje u Bosni i Hercegovini. Operacija šifrovanog naziva „Drina 95“, a u literaturi poznata kao „Una 95“, imala je za cilj izbijanje zajedničkih snaga hrvatsko-bošnjačke koalicije na rijeku Drinu, čime bi se srpsko pitanje u Bosni i Hercegovini rješilo na isti način kao u Republici Hrvatskoj.

Osamnaestog septembra, u jutarnjim časovima, pripadnici Hrvatske Vojske su počeli sa izvođenjem operacije. Pored Kozarske Dubice, napadnuti su i Kostajnica i Novi Grad. Nakon artiljerijske kanonade po vojnim i civilnim ciljevima, počelo je desantiranje specijalnih snaga Hrvatske Vojske. Kozarsku Dubicu je branila 11. dubička brigada Vojske Republike Srpske, inače matična brigada čiji su borci uglavnom bili sa područja opštine. Važnost bitke prepoznalo je i civilno stanovništvo koje se na pojedinim mjestima samoinicijativno organizovalo i krenulo u borbu. Do kasnih večernjih časova vođeni su intenzivni vatreni okršaji koji su odnosili živote i na jednoj i na drugoj strani. Tek sljedećeg dana, u ranim jutarnjim časovima, uz pomoć ratnog Vazduhoplovstva Republike Srpske, pripadnici HV su odbačeni na lijevu obalu Une. Iza sebe su ostavili 43 mrtva vojnika i civila. O stradanjima u Kozarskoj Dubici svjedočio je i novinar Majk O’Konor (The New York Times), koji je 20. septembra boravio u gradu. Sljedećeg dana, u spomenutim novinama izašao je članak sa naslovom „Podsjećanje na horor iz 1943“.

Nakon pretrpljenog neuspjeha 18. septembra, hrvatski vojni planeri su odlučili da još jednom pokušaju da osvoje grad. Ovog puta su aktivirali rezervni pravac, a napad je išao na Donju Gradinu. Spomen područje Donja Gradina, svetilište srpskog naroda, 19. septembra postalo je poprište odlučujuće bitke. Na humkama svojih predaka, srpski vojnik se zakleo da neće odstupiti i da će časno i dostojanstveno braniti svaki pedalj te svete zemlje. U bici koja je trajala do večernjih časova, uz izgubljen jedan srpski život, Gradina je odbranjena.

Odlučnost srpskog naroda u borbi za pravo na život i egzistenciju natjerala je svjetske moćnike da prvi put u istoriji Srbima zapadno od Drine prizna državnost. Ono što nisu uspjeli ustanici iz 1875–1878, više od vijek kasnije ostvarili su njihovi potomci. Republika Srpska je garant opstanka srpskog naroda, te je stoga na nama da je gradimo, branimo i čuvamo za buduća pokoljenja.

Marko Janković

Izvor: SRPSKI AKADEMSKI KRUG