Aušvic: Prvo ime holokausta

Na današnji dan 1945. 322. streljačka divizija Crvene armije oslobodila je Aušvic. Ujedno, ovaj datum se slavi i kao Dan sjećanja na holokaust, povodom čega objavljujemo reportažu o najglasovitijem nacističkom logoru.

Teško da je Aušvic mjesto put koga ćete krenuti ciljano samo zbog njega. Ali ako dođete do predivne srednjovjekovne poljske prijestonice Krakova, šteta je je ne obići ga.

Do najzvučnijeg imena među logorima se iz Krakova vozom putuje oko 2 sata. Voznih linija ima prilično često u toku dana i karta je jeftina, 5 maraka prevedeno u nama bliske cijene. Poslednja linija za povratak je oko 7 sati.

Dolazak na željezničku stanicu u Osvjećin (kako glasi poljsko ime gradića) asocira na tešku socijalističku industriju koja je u opadanju i osipanju. Samo mjesto je dosta tiho i zeleno. Sa stanice pravo ulicom, 20-ak minuta šetnje uz par zapitkivanja prolaznika jer putokaza za ono kuda svi stranci idu nema.

Pri ulasku u ovaj dio logora nema nekog posebnog utiska, zanimljivosti. Obična žičana kapija. Tek nakon prolaska pored jednog od muzeja i tabli sa mapama i brojkama, stiže se do one ograde koja prva pada na pamet kad se pomene Aušvic. Arbeit macht frei. Rad oslobađa. Vizuelna razglednica ovog mjesta. Ukradena nedavno, pa vraćena. To je Aušvic 1.

Kompleks logora je veliki, i ima tri dijela. U ovom su prepoznatljive zgrade od crvene opeke, sa urednim ulicama. Do Aušvic Birkenau 2 se dolazi drugim putem (bolje označenim) i sa slika je prepoznatljiva pruga koja vodi do ulazne zgrade sa kapijom, Sa nje puca pogled na polje zelene trave, načičkane drvenim barakama okruženih bodljikavom žicom, u kojima su logoraši spavali.

Mnoge su bile ugrožene i pred propadanjem, ali njemačke vlasti su izdvojile novac da se od ovog mjesta sačuva što je više moguće. Imao je prosto drugačiju sudbinu od Jasenovca, koji je zaravljen do zemlje, da bi se na njoj posle ispoljavale nekakve umjetničke vizije. Ovdje je mahom realnost imala prioritet.

Mir i tišina

Sam Aušvic 1 izgleda prilično mirno, skladno. Sve ulice pod pravim uglom, jednake zgrade od crvene opeke, drvoredi topola. Gledano spolja iz mira u lekcije istorije vraćaju betonski stubovi koji drže tri reda bodljikave žice, okviri od greda za koje su po kazni vezani logoraši, i mjesto gdje su likvidirani za primjer. Danas najviše podsjeća na oltar, ili mjesto gdje se ostavljaju svijeće i cvijeće.

Istorija kaže da je u Aušvicu stradalo 1,1 milion ljudi, najviše Jevreja. Dovoženi su iz svih dijelova, najčešće srednje Evrope. Posebno je interesantno da su Jevreji tu kroz istoriju uglavnom i potiskivani sa zapada, iz Njemačke, Francuske, Španije. U toku 2. svjetskog rata nacisti su došli za njima da ih i tu unište. Ono što je preteklo nacističku, nije komunističku čistku. Tako je sovjetski režim dokusurio jevrejsku zajednicu u Poljskoj nakon sloma trećeg rajha.

Nisu stradali samo poljski Jevreji. Dovoženi su iz svih dijelova Evrope, najviše iz obližnjih zemalja, poput Mađarske ili SSSR. Logoraši su dovoženi i iz Jugoslavije, o čemu govori ploča ispisana ćirilicom, na mjestu gdje su na isti način pomenute žrtve na svim jezicima kojima su govorile. Jedan detalj je u vezi sa ovim: Zgrade u kojima su nekada smještani logoraši, danas su muzeji. Na ulazu u onaj u kome je postavka Austrije dobro se zagledajte. Tu je bila postavka Jugoslavije, vidi se po slovima koja su izblijedila na staklu. Prilika da se zamislimo.

Muzeji

Muzejske postavke su raznolike. Poljska najviše drži do autentičnih fotografija, novinskih isječaka, naredbi o egzekucijama, spiskova. Najupečatljiviji eksponat su logoraška odijela okačena tako da izgledaju kao da je iz njih neko upravo izvukao čovjeka, a ona ostala tako u vazduhu.

Postavke Austrije i Mađarske imaju dosta multimedijalnog sadržaja, snimaka, zvukova i sličnih izleta u umjetnost. Ipak, ništa više ne pogađa nego dvije slike jedna do druge. Na jednoj osoba prije rata, sretna, sa porodicom, živa; na drugoj nakon prolaska kroz logor, kao živi kostur kog pregledaju ljekari.

Dosta prostorija su sačuvane onakve kakve su bile i prije 70 godina, da se lakše dožive uslovi u koji su tu vladali. Mjesta gdje su spavali, toaleti, na gomilu sakupljen pribor za brijanje, ili cipele. Jedan detalj je prilično potresan. Veliko klupko od naočari koje su ostale iza likvidiranih ljudi, sakupljene na jedno mjesto. Tu se osjeti koliko je život bio jeftin. Kao što za paštetu od slavujevih jezika treba pobiti mnoštvo ptica, tako teško treba zamisliti sve te ljude sa naočarima, koji su ubijeni da bi na kraju iza njih ostalo to klupko naočari.

Nijemci su imali prilično uvrnut smisao za humor, pa su u nekim kupaonicama, premalenim za broj logoraša stajali natpisi u stilu čistoća je pola zdravlja. Prilično dušebrižno, ako se zna da logoraši nisu imali dovoljnu zaštitu za rad u rudniku soli, pa su im se od nje na koži otvarale žive rane.

Kako se sve to podnosilo, zar se u takvim uslovima ima šta izgubiti ako se pokuša bjekstvo. Obično su u logorima bile čitave porodice, i bjekstvo je bilo dovoljan razlog da se nad bjegunčevim najbližim izvrši odmazda.

U logoru su radili najteže poslove, a bili su hranjeni porcijama nedovoljnim ni za pola ljudskih potreba. Kad tako iscrpljeni ne bi bili za rad, likvidirani su i spaljivani u krematorijima. Krematorijum je poslednje mjesto i u obilasku. Uđe se u mracniju prostoriju, jedinu u kojoj stoji natpis da se tišinom ne remeti vječni mir. I da se ne pale upaljači i blicevi. Do tada nije bilo potrebno napominjati na tišinu, koja se spustila na ovo mjesto.

Iako je jevrejska žrtva posebno istaknuta u istoriji i medijima, Poljaci imaju drugu predstavu koja se može vidjeti u njihovoj izložbenoj postavci u Aušvicu. Kroz logore trećeg rajha tokom 2.sv. Rata prošlo je 3,5 miliona poljskih državljana, od toga 1,5 miliona etničkih Poljaka.

Ako u Varšavi uzmete mlađeg lokalnog vodiča, vjerovatno će vam se desiti druga krajnost. Obići ćete sva mjesta na kome su stradali Jevreji, gotovo bez pomena da su i Poljaci stradali. Moraćete posebno pitati kakav je to spomenik, naslagani krstovi u otvorenom vagonu koji “putuju” na šinama, da biste dobili odgovor da je to za sve Poljske žrtve koje su stradale na istoku. Krstovi su tu, jer su simbolično bili mrtvi čim su ih poveli.

Piše: Marko Šikuljak

Izvor: FRONTAL.SRB