Srpske crkve bile su lomače

Sudbina srpskih crkava, ističe Dinko Davidov, neraskidivo je vezana za tragičnu sudbinu srpskog naroda u Hrvatskoj nad kojim je izvršen genocid. Davnašnja humanistička opomena Hajnriha Hajnea: „Kad počnu da spaljuju knjige, odmahiza toga počeće da spaljuju ljude”, što se odnosilo na nacističku Nemačku, u ustaškoj Hrvatskoj se tragičnije obistinila. U toj državi, u isto vreme i na istom mestu, spaljivani su i ljudi i knjige. Crkve su postale lomače, ponegdei klanice. Hramovi hrišćanskog, pravoslavnog bogosluženja pretvoreni su u stratišta samo zbog toga što su pripadali pravoslavnom obredu. Ustaški naredbodavci, izvršioci i učesnici Pokolja, genocida nad srpskim narodom, među kojima su bili i sveštenoslužitelji rimokatoličke crkve, znali su dobro da je svaka uništena crkva pokušaj, ali i cilj da se razori srpsko nacionalno biće u Hrvatskoj, da se satre i zatre njegovo istorijsko prisustvo, njegovi koreni, crkveno-umetničke vrednosti. Ne treba nikada zaboraviti da je biološki genocid ovde ostvaren i kao kulturni i duhovni genocid. Bio je to totalni genocid.

Ni u jednoj oblasti porobljene Evrope, naglašava Davidov, nije uništeno toliko kulturno-istorijskih spomenika kao na tlu Nezavisne države Hrvatske. Krajnji ishod pogroma nad kulturnim dobrima donosi porazne podatke koji, najkraće statistički, kazuju o veličini istorijskog gubitka. Razrušeno je, spaljeno, oštećeno, oskrnavljeno više od 450 pravoslavnih hramova, najpostojanijih istorijskih spomenika srpskog naroda. U tim hramovima uništeni su monumentalni ikonostasi, hiljade ikona, veliki broj rukopisnih i retkih knjiga, među kojima su i knjige – matice rođenih, venčanih i umrlih, obimna arhivska građa i veliki broj crkvenih obrednih predmeta kulturno-istorijskog značaja i lepote.

Prvog dana Drugog svetskog rata objavljenog Kraljevini Jugoslaviji, za vreme nemačkog bombardovanja Beograda, uništena je Narodna biblioteka sa celokupnim knjižnim fondom. Nije potrebno ponavljati da je to nenadoknadiv nacionalni gubitak, ali to je bio samo početak, jer je tokom rata srpski narod izgubio još jedan, možda i veći deo svog kulturno-istorijskog nasleđa. Desilo se to na teritoriji Nezavisne države Hrvatske. U do sada objavljenim knjigama, studijama i člancima o stradanju Srba u NDH najmanje je podataka o uništavanju crkveno-istorijskih spomenika. Tako je, na primer, na više mesta opisan stravičan genocidni pokolj oko 1.500 Srba u pravoslavnoj crkvi u Glini, ali se retko pominje uništenje ikonostasa u ovoj crkvi, delo akademskog slikara Pavla Simića, iz 1886/1887. godine. Takođe se ne spominju ni uništeni ikonostasi iz 18. veka: u Staroj Gradiški, rad nepoznatog zografa iz 1747; u Slatinskom Drenovcu, delo rusko-ukrajinskog slikara Vasilija Romanoviča, iz 1758; u Velikoj Pisanici ikonostas Jovana Četirevića, slikan 1780. Osim istoričara umetnosti, malo ko zna da je u crkvi manastira Rakovca u Sremu spaljen ceo ikonostas vrsnog novosadskog ikonopisca Vasilija Ostojića, iz 1763. godine, a u crkvi manastira Hopova delo najboljeg slikara srpskog baroka Teodora Kračuna, iz 1776. godine.

Samo na ovih šest ikonostasa, raskošne pozlaćene duborezbarije, objašnjava Davidov uništeno je oko 300 ikona velike istorijsko-umetničke vrednosti. Ovde su pomenuti samo ikonostasi poznatih slikara iz 18. i 19. veka, ali nikada ne treba zaboraviti one pojedinačne ikone starijih ikonopisaca, koje pre Drugog svetskog rata nisu naučno obrađene, ni publikovane. Samo se može naslućivati vreme nastanka, stil i umetnički izraz tih drevnih ikona. U pitanju je velika, nemerljiva i nenadoknadiva kulturno-istorijska šteta.

– Učinjeno je to smišljeno i zlonamerno, jer je plodotvorna religiozna i nacionalna misija Srpske pravoslavne crkve suštinski smetala ustaškim i katoličkim klerikalnim krugovima koji su se ustremili da zatru istorijske belege srpskog postojanja. Zbog toga su se vandalski oborili na crkvene spomenike, najuverljivije svedoke vekovne prisutnosti Srba u Slavoniji, Hrvatskoj, Dalmaciji, Bosni i Hercegovini, Sremu. Negiranje prisustva srpskog naroda u ovim oblastima ima svoju dugu predistoriju – objašnjava Davidov.

Svesrdnu saradnju ilegalnom ustaškom pokretu pre rata, a potom izrazitu političku aktivnost posle proglašenja Nezavisne države Hrvatske, dodaje Davidov, ispoljio je ustaški kler na čelu sa nadbiskupom dr Alojzijem Stepincem. Pojedini rimokatolički duhovnici, fratri, posebno franjevci, učestvovali su u genocidu. Sve se to, autentično i izvorno, nalazi u građi sabranoj u knjizi „Dokumenti protunarodnom radu jednog dijela katoličkog klera”, štampanoj u Zagrebu 1946. godine i odmah zabranjenoj.

Posle Drugog svetskog rata, umesto očekivane obnove, kaže Dinko Davidov, u Hrvatskoj je nastavljeno rušenje porušenih hramova. To podseća na ubijanje ranjenika. Ta nova zlodela činila je komunistička vlast. Od 1945. do 1960. u Hrvatskoj je na desetine oštećenih pravoslavnih hramova sravnjeno sa zemljom.

———————————————————————-

Ikone za loženje

– Iz Jasenovca, uz najsvirepije vidove zločinstva, iskrsava iz magle zaborava sablasna slika vojnih kamiona kojima su prevoženi tovari polomljenih ikona iz obližnjih porušenih srpskih crkava i dopremane u logor, a potom sekirama cepane kao drva i upotrebljene kao ogrev za zagrevanje logorskih kancelarija. Tim istim kamionima dovožene su žrtve, tim istim sekirama smrskane su im glave! Pred ovom jasenovačkom slikom strave, koja posebno ukazuje na totalni genocid treba zastati – upozorava Dinko Davidov.

Zoran Radisavljević