Zbogom rodna ognjišta

Niko ne zna zbog čega se, umesto u Grčkoj put spasenja pronašao u Sloveniji

Pavle Đurišić je poslušao pogrešno naređenje

ODLUKOM Vrhovne komande Jugoslovenske vojske u otadžbini vojvoda Pavle Đurišić postavljen je za komandanta svih četničkih snaga Crne Gore, Boke i Sandžaka. Još krajem avgusta te 1944. kružile su vijesti o predstojećoj anglo-američkoj invaziji na Balkan, pa je Đurišić, kako navodi Goran Kiković u svojoj knjizi “Vojvoda Pavle Đurišić”, dobio zadatak da sa svojim snagama krene prema Primorju i izvrši pripreme za doček zapadnih saveznika. Poslije više sukoba s partizanima i privremenog zauzimanja više gradova na sjeveru Crne Gore, Đurišić se našao u Podgorici gdje je pozvao nacionalne borce i stanovništvo Crne Gore, Boke i Starog Rasa da se okupe “na opšti zbor 25. septembra, gdje će se izvršiti smotra za doček Jugoslovenske vojske van otadžbine”. Za njim su krenuli mnogi stariji i mlađi ljudi, žene pa i golobradi dječaci sa sjevera Crne Gore, nerijetko cijele familije, kako iz Vasojevića, tako i iz drugih plemena, koji su u najširem smislu riječi bili antikomunisti i kojima je, kako su rezonovali, bilo mjesto “uz svoga vojvodu”. Saveznici se, međutim, nisu iskrcali na Crnogorskom primorju kako se očekivalo, nego na albanskoj obali, a onda stupili i na grčko tle, što je prisililo Đurišića da odstupi od svojih planova.

Na sastanku krajem septembra 1944. godine, kome je prisustvovao Đurišić, ostali četnički komandanti i jedna grupa građanskih političara, odlučeno je da se formira misija koja bi pošla u Italiju, tamo se povezala sa saveznicima i objasnila im situaciju u Crnoj Gori. Nedelju dana kasnije misija je krenula iz Boke brodom na koji je jedna njemačka baterija otvorila vatru i preživjela su samo dva člana. Druga misija, na čelu sa Dušanom Vlahovićem, takođe nije uspjela da se domogne Italije, pa je preostalo da se pokuša povezivanje sa britanskim snagama u Albaniji i Grčkoj.

A kako su se u Budvi, pred polazak u neizvjesnost Grbljana i Mainjana, okupili na dogovor, priča Stevo Boreta, koji je tog novembra imao dvadeset godina, u knjizi “Zločin bez kazne” Dragana Barjaktarevića. Potomak stare srpske porodice iz Maina, odane kralju i Srpskoj pravoslavnoj crkvi, o onima koji su sa njim krenuli ka jugu, kaže:

– Bili su to, prije svega, istinski patrioti. Srbi, odani kralju i otadžbini. A kome bi drugo? Ko je u Mainama tada znao šta je komunizam? Nikad tu za vrijeme stare Jugoslavije nije bilo nikakvih komunista. Nacionalisti su, uglavnom, ovdje držali straže i čuvali svoje kuće: oni su, najpreciznije rečeno, bili domaćini, dobrostojeći domaćini, nezamjereni, jer nikakvih sukoba tu nije ni bilo. Niko nije imao okupatorsku pušku, da ja znam. Svako ko je bio vojnik bivše jugoslovenske vojske imao je svoju pušku.

Skup pred polazak ka Skadru održan je tog novembra na platou ispred hotela “Avala” i ispred vrata stare Budve. Bila je to velika grupa ljudi s nekoliko Paštrovića i Budvana. Mnogi očevi vodili su sinove, pa je bilo i onih sa po petnaest, šesnaest godina, bilo je i žena. Svima koji su pošli u nepoznato se mutio pogled dok su za njima ostajali maslinjaci Paštrovića i Budve u čijim krošnjama je ostalo njihovo djetinjstvo. Svako ponaosob je imao isto ili slično pitanje: “Bože, kuda to idemo, da li ćemo se i kada vratiti na stara ognjišta?”

Putovali su dva dana do Skadra, i to će, ispostaviće se kasnije, biti najlakša dionca ove krvave putanje. Prenoćili su u zgradi Monopola na Pristanu, a sledeći dan predveče bili su u Skadru. Bilo je planirano da se u ovom gradu na opjevanoj Bojani, za koji su goreli i ginuli Crnogorci, okupe ostale jedinice iz Crne Gore, Sandžaka i Srbije, kako bi nastavili put ka Grčkoj gdje su, navodno, čekali saveznici, Englezi, prije svih.

NAREDBA JE GLASILA: NA PUT

U BOSNU!
U SVOJOJ knjizi “Album crnogorskih četnika” Dragoljub Šćekić kaže da su nacionalne snage koje su se povlačile iz Srbije stigle do Drine, gdje su “prema predviđenom planu Vrhovne komande imale da nastave koncentraciju snaga prema Crnoj Gori i Primorju”, da bi se krenulo na put preko Albanije. No, po ovom autoru, sasvim drugu odluku je doneo đeneral Miroslav Trifunović, komandant Srbije, kako su ga nazivali. Da se odstupa preko Bosne on je, kako piše Šćekić, odlučio svojevoljno ne konsultujući se s Vrhovom komandom. Vojnička disciplina je Pavlu Đurišiću naložila da ispoštuje naredbu koja je stigla.

Tih novembarskih dana, kada su u Skadar stigli Primorci, ali ne s Njemcima, kako su, po sjećanju Borete komunisti bili prosuli lažnu informaciju kako bi ih opanjkali kod naroda, Pavle Đurišić, glavnokomandujući četničkih snaga na području Crne Gore, Boke i Sandžaka, nastojao je da se s albanskim antikomunistima dogovori o mirnom prelasku Albanije. Jedan od učesnika tih pregovora dr Ilija Vujović, sjećajući se tih dana, piše kako mu je Đurišić u svom štabu, koji se tada nalazio u Zeti, 15. novembra, između ostalog, saopštio da je Draža Mihailović, komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini, naredio “da ti pođeš i povedeš jednu delegaciju u Skadar da sa nacionalnom albanskom vladom sklopite i potpišete jedan ugovor o zajedničkoj saradnji i našem eventualnom povlačenju preko Albanije za Grčku… Na čelu Albanske vlade nalazi se naš prijatelj Mark Đon Markaj”.

Pavle je odranije poznavao Markaja, s kojim se i više puta sreo. U delegaciji, koja je planirana za put prema Skadru bili su uticajni ljudi. Pored Vujovića za pregovore su određeni Ljubomir Vuksanović, Savo Vuletić, Derviš Omerbašić, Prenk Calja, Dimitrije Boljević, Lazar Bogetić i Ilija Ivanović. Uz veliku pomoć sreskog načelnika, kapetana Filipa Drakića, Vujović i Vuksanović su lađom, izbjegavajući partizane koji su već bili zagospodarili južnom obalom jezera, odnosno Crmnicom, doputovali u tada najveći albanski grad. Tamo im se, po sjećanju Vujovića, pridružio Omerbašić, koji je ranije bio stigao.

Dr Vujović je po sjećanju rekonstruisao Konvenciju koju su potpisali članovi delegacije i albanski antikomunisti 20, a možda i 22. novembra, kojom se “albanske nacionalne snage stavljaju pod komandu đenerala Draže Mihailovića i priključuju se četničkim jedinicama Komande Crne Gore i Sandžaka kojima komanduje vojvoda Pavle Đurišić”. U tački tri (ukupno ih je bilo pet) stoji da “albanske nacionalne snage osiguravaju put i slobodan prolaz od Skadra do grčke granice ako to bude naredila Jugoslovenska vrhovna komanda, da ovi tamo idu i probijaju neprijateljski lanac radi priključenja savezničkim trupama, koje se nalaze na grčkoj teritoriji…”

Konvencija je, po sjećanju Vujovića, odmah po povratku delegacije u Crnu Goru, preko Ilije Ivanovića, uručena Đurišiću. Dr Vujović se ubrzo potom sreo sa Đurišićem koji mu je kazao da je radio-vezom s ovim dokumentom upoznat Draža Mihailović koji je zbog učinjenog posla “izrazio zadovoljstvo”.

Zbog čega je “albanska konvencija” ostala mrtvo slovo na papiru, a umjesto Grčke odabrana sasvim druga destinacija “do koje valja doći i naći spas”, nije u potpunosti rasvijetljeno. Izvjesno je da je naredba o promjeni rute stigla iz Srbije i da nije naišla na oduševljenje Velikog zbjega koji je postepeno formiran u okolini Podgorice, najvećim dijelom u Zeti. Znalo se, naime, dobro šta znači zimi prolaziti bosanske gudure, na putu prema Sloveniji koja je određena kao novo mjesto susreta sa saveznicima.

Piše: Savo Gregović

Sutra: Bratsko krvavo kolo

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine I

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine II

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine III

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine IV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine V

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine VIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine IX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine X

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XVI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XVII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XVIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XIX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XX

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXI

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXIII

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXIV

Slovenačko krvavo proleće 1945. godine XXV