Srpsko Primorje u listu ,,Dubrovnik” od 1937. do 1941 godine

Za primorske Srbe godine pred Drugi svetski rat bile su godine iskušenja. Hrvatska štampa tražila je stvaranje posebne hrvatske oblasti. Glasnik Srba katolika „ Dubrovnik”  bio je u stalnoj polemici sa hrvatskom štampom koja je svojatala Primorje (Dubrovnik i Boku Kotorsku) u okviru rešenja hrvatskog pitanja.  U toj polemici list je isticao da  su ,,svi stari Dubrovčani, čiji smo mi potomci, došli iz srpskog zaleđa i da se je s toga Dubrovnik uvijek i zanašao srpskom misli, bio u vezi sa slobodnim srpskim državama, sa njima trgovao, sa njima se bogatio umno i materijalno i od njih primao na dar susjedne zamlje. Ovo je istorija a ne falsifikat. Dubrovnik nijesu naselili Kupinčani ni Kerestinčani, niti kakvi drugi banovci, za koje Dubrovnik nikad nije znao, već srpsko njegovo zaleđe; “ Odgovarajući ,,Obzoru” od 17. 3. 1938. list ,,Dubrovnik” istakao je : ,,Neka ,,Obzor” i to zna, da naši dubrovački autonomaši, nijesu se osjećali italijani, kao što su se to priznavali spljetski i zadarski, pa zato nijesu ni bili, niti su mogli biti italijanske iredentiste, nego su bili protivnici ujedinjenja Dalmacije (naročito Dubrovnika) sa Hrvatskom kao što smo bili i mi, … zbog njihove manije koja ih u većem dijelu još ni danas nije ostavila, manije osvajanja i hrvaćenja, prisvajanja svega što nije njihovo, … što su postizali zahvaljujući bečkoj vladi i klerikalizmu, koji su ih podržavali.”(1)

Vicko Tripković rođen je u Dobroti 1870. Pošto je završio gimnaziju u Kotoru i Filozofski fakultet u Beču, postavljen je za nastavnika gimnazije u Splitu. Od 1894. do 1899. bio je profesor u Sarajevu i Mostaru. Pošto je njegov patriotski rad smetao bosanskoj vladi, proteran je iz Bosne. Zalaganjem Slovenca direktora Kona, dobio je mesto u splitskoj gimnaziji. Od “Prave Crvene Hrvatske” i “Narodnog lista” bio je optuživan da širi velikosrpsku propagandu. Premešten u Kotor  gde je 1911. izabran za predsednika Srpskog sokola. Posle sloma Austrije 1918, Narodno Vijeće u Splitu imenovalo ga je za direktora kotorske gimnazije. Na svoju molbu 1924. penzionisan i povlači se u Dobrotu. Pisao je pod pseudonimom Podnopoljski. Pisao je najviše o svojoj Boki s nadom u njene bolje dane. Sarađivao je sa Fabrisom u književnom listu Srđ. Za profesora Vicka Tripkovića list “Dubrovnik” je istakao da je “od one stare borbene garde Srba-katolika našeg Primorja”. (2)

List „Dubrovnik” imao je rubriku „Sokolstvo kroz Boku Kotorsku”. U rubrici je izvestio da je inicijativom seoske omladine Donjih Ledenica 1937. osnovana sokolska četa. Osnivačkoj skupštini prisustvovao je Župski referent za čete D. Živković. U Upravu su ušli : starešina G. Subotić, zamjenik K. Subotić, tajnik Milovan Subotić, blagajnik I. Subotić, prosvetar T. Ilić, knjižničar M. Subotić, statističar R. Subotić, domaćin V. Subotić, referent za  poljoprivredu P. Miletić, revizori : M. Lazović i G. Lazović. U četu je odmah upisano 27 članova. Jov. Subotić trgovac ustupio je besplatno svoje prostorije za četu i knjižnicu, odnosno četnu čitaonicu koja radi sa 12 dnevnih i povremenih listova.  Sokolska četa u Kavču osvetila je svoju česmu i time ispunila zavet u Sokolskoj Petrovoj Petoletki. Osvećenju je prisustvovalo  masa sveta među kojima sreski načelnik Šerović i starešina župe  Milošević.  Osvećenje su izvršili pravoslavni sveštenik Bućin i katolički Petrović. U članku se ističe da je česma najbolji sokolski prilog selu i narodu. Katolički sveštenik Petrović je naknadno tražio od uprave čete da mu potpišu da sokoli ne obavljaju svoje dužnosti nedeljom i praznikom.   Sokolska četa u Mojdežu kod Herceg Novog osvetila je svoju zastavu, poklon N. Porobić. Prilikom osvećenja bilo je mnogo svijeta. Javni čas se nije mogao održati usled nevremena. Pisac članka koji se potpisivao kao Jadranski istakao je da je četa agilno radila i stvarala.(3)

Sokolsko društvo u Bijeloj proslavilo je 1937. 25-godišnjicu svog rada. Svečanosti su prisustvovali sokoli iz Boke i građanstvo. Prvo je održana svečana sjednica a iza nje banket. Na sjednici i banketu govorili su : Balabušić, M. Zloković,  G. Milošević, P. Šerović, S. Jovičević, J.  Zloković, R. Đunio, J. Sekulović i P. Kovačević.  Pre početka Javnog časa svečano je dočekan ban Ivanišević, koga je pozdravio Zloković. Uvečer davana je akademija, koja je uspjela, naročito simbolična prikazivanja. Sokolska četa „Krivošije” priredila je 1937. Vidovdansku zabavu. Prisutne je pozdravio starješina Samardžić. Sveštenik P. Krivokapić je održao predavanje o Vidovdanu i njegovom značaju. M. Zloković je pozdravio prisutne u ime Sokolske župe.  Proste vježbe djece sa trobojkama oduševile su prisutne. Izveden je komad „Pod maslinama na Krfu”. Na kraju je o o jačini sokolskog duha i istrajnosti govorio Živković. Narodno veselje je trajalo do duboko u noć. (4)

Na slet u Prag krenulo je 1938. 15 članova dubrovačkih sokola. Ispatila ih je u Gruž na lađu sokolska muzika. U Gružu na gatu dočekala ih je češka kolonija dece i pridružila se oduševljeno ispraćaju. (5)

U selu Orašcu je septembra 1938. izgorela kuća istaknutog sokola Kreša Krilanovića. Vatra je podmetnuta tako da je cela kuća sa nameštajem izgorela, ostala su samo 4 gola zida.  U selu Martinovići u Gornjoj Župi preminuo je 1938. nacionalni radnik i sokolski veteran Andro Sambrailo u 75 godini života. Ceo njegov život bio je ispunjenradom za narod, za unapređenje sela i poljoprivrede. Kao predsjednik školskog odbora isticao se brigom za najsiromašniju školsku djecu boreći se da u školski budžet bude unesena izvjesna svota za njihovu pomoć. U sokolskoj četi Gornja Župa bio dugo vremena zamjenik starješine i prosvetar. Pred sv. Vlahom prigodom blagoslova četnih zastava održao je govor u ime sokolskih četa   Na sahrani je bilo ljudi iz cele župe, kao i prijatelji iz Dubrovnika. U ime sela i bliže rodbine oprostio  se Kelez, u ime škole i školskog odbora Lujak, a u ime sokolstva Šutić. Od kralja Aleksandra bio je odlikovan ordenom sv.Save V stepena. Sokolsko društvo Dubrovnik odredilo je 9 oktobar,  dan ubistva kralja Aleksandra kao dan sokolskog posta, te je svojim članovima uputilo raspis da tog dana od uštede postom pomognu svoje sokolsko udruženje. (6)

Kapetan Milan Srzentić bio je pre Prvog svetskog rata prednjak Srpskog sokola ,,Dušan Silni” u Dubrovniku. List ,,Dubrovnik” preneo je 1939. iz ,,Glasa Boke” članak o postavljanju spomen-ploče Milanu Srzentiću u Budvi. U članku se ističe: ,,Rodno mjesto mučenika i heroja kap. Milana Srzentića, kojega su Austrijanci strijeljali u tvrđavi Španjola … Kako se ove godine navršilo 25 godina od strijeljanja pok. Srzentića i kako je on bio član srpskog sokolskog društva ,,Dušan Silni”, to je Sokolsko društvo u Budvi povelo akciju za postavljanje ove spomen-ploče. … obrazovan je u ime sokola i građana uži Odbor za postavljanje i osvećenje ploče. U odbor su ušli g.g. Milo Banović, Danilo Rađenović i Ante Slovinić. (7)  U Budvi uz proslavu Dana Ujedinjenja, 1 decembra 1939, podignuta je spomen-ploča kap. Milanu Srzentiću kog su austrijske vlasti u septembru 1914. zajedno sa kap. Hadžijom, streljale. Spomen-ploču podigli su budvanski Sokoli. Održano je nekoliko govora kojima je predočeno tadašnjem mlađem naraštaju, kako se umire za svoj narod i svoje ime.  (8)

Sem o sokolima  list „Dubrovnik” je pisao i proslavama koja su organizovala  društva iz Boke Kotorske. Pisao je o proslavi stogodišnjice rada  Srpskog pjevačkog društva ,,Jedinstvo” 26 i 27 avgusta 1939. u Kotoru. Na proslavu je pozvano 17 pjevačkih društava od Subotice do Bitolja i Cetinja. Iz proglasa koji je izdala Uprava ,,Jedinstva” sa svojim predsjednikom protom-stavroforom  Jovom Bućinom  list „Dubrovnik” istakao je završetak : ,,Teška je bila borba, u kojoj ni popaljeni domovi, ni vješala uzduž sinjeg mora ne mogoše salomiti našu želju za slobodom, ni pokolebati našu vjeru u ujedinjenje sa ostalom našom braćom iste krvi i jezika. Tu zavjetnu misao ,,Jedinstvo” je osveštalo u imenu svome, ispisalo na barjaku svome, kao simvol i cilj svih pregnuća, želje i rada svoga, sa istaknutom lozinkom : Brat je mio, koje vjere bio. U toj borbi snažila nas je pjesma naša da ne sustanemo – pjesma nas je održala da ne pokleknemo”. (9)  Na proslavi su učestvovala sa svojim zastavama pjevačka društva iz Sremske Mitrovice, Mostara, Nikšića, Cetinja i Risna. Jugoslovenski pjevački savez odlikovao je ,,Jedinstvo” i njegovog predsjednika. Pjevačka društva održala su na Benovu koncert. Zajednički hor svih društava izveo je državnu himnu. Potom su pojedina društva izvodila svoje tačke. Pjevački koncert završen je zajedničkim pjevanjem svih društava pjesme ,,Oj, Sloveni”, što je masa frenetički pozdravila. Svečanost na Benovu zaključile su vojna i građanska muzika svojim koncertima.       Jugoslovenski pjevački savez priredio je slet 1939. u Beogradu. Slet je bio priređen u čast proslave dvaju stogodišnjih saveznih društava : Pančevačkog srpskog crkvenog pjevačkog društva i Srpskog pjevačkog društva ,,Jedinstvo” iz Kotora.(10)

U Kotoru je osnovano Viteško udruženje Boke Kotorske ,,Aleksandar I Ujedinitelj” Zadatak udruženja bio je 1) čuvanje narodnog predanja podržavanjem dobrih narodnih običaja, narodne nošnje i tvorevina uma i ruku; 2) čuvanjem narodnih spomenika i starina; 3) čuvanjem narodne svijesti podržavanjem i širenjem viteškog duha, plemenitosti i čojstva, podržavanjem gostoprimstva i pobratimstva, širenjem sveslovenske ideje, bratske ljubavi i vjerske snošljivosti; 4) potpomaganjem nacionalnih kulturno prosvjetnih društava. Udruženje je vršilo svoju dužnost po uzoru i duhu Viteškog kralja Aleksandra. Društvo je 22 aprila 1939. održalo skupštinu na kojoj je izabrana uprava : Vojvoda Petar Porobić; zamjenik vojvode Đorđe Petković; barjaktar Blagoje Mićunović; djelovođa Vaso Otašević; blagajnik Stevan Petranović; sekretarijat profesor Predrag Kovačević i  profesor Ignjo Zloković. Prvi nastup društva sa svim četama iz Boke bio je predviđen za 29 maj 1939. pri proslavi crkve u Kotoru (troičin-dan). (11)

List ,,Dubrovnik” pisao je o zboru Srba, koji je održao bivši senator dr. F. Lazarević u Kotoru 19 novembra 1939. U svom govoru dr. Lazarević istakao je : ,, … Sa ovog istog mjesta prije nekoliko godina Ljuba Jovanović je rekao : ,,Granice između Srba i Hrvata se ne mogu postaviti”. Ja sam protiv autonomije Bosne i Hercegovine, odnosno protivan sam da se uspostavljaju granice na Drini gdje su ih naši najljući neprijatelji postavljali. Među srpskim zemljama i krajevima koji su vazda srpski bili i do danas ostali jeste i naša mila  Boka. Ona je čisto srpska po svemu. Pored nas Srba ima u Boki i onih koji sebe Hrvatima nazivaju. Ja ih smatram braćom, jer nas ništa ne dijeli : imamo jedne običaje, jedno krsno ime, badnjak, ženimo se između sebe i živimo bratski od pamtivjeka. I danas bi tako bilo da nas neki po vjeri ne dijele i zavađaju. … kad je Boka sem Kotora bila u rukama Sv. Petra cetinjskoga, držata je u Dobroti skupština pretstavnika svih bokeških opština bez razlike vjere. Na toj skupštini obrazovana je Centralna komisija za upravljanje Bokom, od 9 Crnogoraca i 9 Bokelja. Tom su se prilikom pretstavnici zakleli da će slobodne provincije Boka i Crna Gora jedna drugoj vjerne ostati i zajednički svoju sudbinu dijeliti. … U ustancima 1848, 1869 i 1882  svi Bokelji su bili jednodušni. Niko živi ne smije zaboraviti sa kakvim su oduševljenjem Bokelji 1918 godine dočekali ulazak srpske vojske u Kotor. Boka će ostati za sva vremena jedan od glavnih izlaza Srbije na more, … I još jednom da naglasim, da je Boka sve do 1918 godine kroz vjekove prošlosti vezivala svoju sudbinu sa Crnom Gorom, a 1918 g. konačno sa Beogradom i Srpstvom cijelim”. (12)

U dopisu iz Kotora pisanom krajem marta 1940. ističe se kampanja od strane dela hrvatskih intelektualaca koji su osnovali Hab i podela letaka sa potpisom Hab-a. U letku se pozivaju hrvatske mase u borbu za prisajedinjenje Boke Kotorske Hrvatskoj banovini zato što je ovaj kraj ,,stoljećima dijelio sudbinu ostale Hrvatske i bio pretstraža Hrvatstva na najjužnijoj granici Hrvatske narodne sfere” .(13)

U noći između Stare i nove godine  bila  je zapaljena baraka Antunu Petkoviću i braći u Tivtu. Niku Vukosaviću iz Tivta oštetili su grobni spomenik i baciše krst sa njega, a zatim mu iščupaše noću između 25-27 decembra 1938. 151 struk kupusa. U noći od 1. 1. 1938. zapalili su Ristu Radoviću iz Tivta stog sena. Govoreći o prilikama u Boki 1940. D. Živković je istakao da dok se na župnoj crkvi u Prčnju vije samo jugoslovenska dotle se u Bogdašiću vije na crkvi samo hrvatska zastava. Ivo Božinović bio  je gradski viječnik. Separatisti su od njega hteli da silom naprave Hrvata. Zbog jugoslovenstva je bio izložen pretnjama. Po piscu članka u listu „Dubrovnik” koji ga je lično poznavao on im je poručivao da će prije sunce na zemlju pasti, nego on izdati Jugoslovenstvo. Porodica se bojala podmetanja požara. Ivo Božović išao je iz Tivta kao radnik Pomorskog Arsenala sa Blažom Matkovićem, električarem. Na četvrtom kilometru od Tivta, u pravcu Trojice, po njihovom kazivanju, iznenada ih je napao Pero Matijević sa još jednim drugom. Božinović je ranio napadača Matijevića. Životi napadnutih bili su u opasnosti zbog jugoslovenske zastave i ispovedanja jugoslovenstva. (14) U članku ,,Još nekoliko primjera ,,velikodušnosti” u listu „Dubrovnik” ističe se da je iz fonda ,,zimske pomoći” za dubrovačke siromahe poslano u Boku Kotorsku 5.000 dinara ,,za neke ,,političke žrtve” u stvari za ljude koji su pružili dovoljno dokaza da im se ne mogu povjeravati delikatni poslovi u državnim preduzećima.”(15)

U dopisu iz Boke u listu ,,Dubrovnik” aprila 1940, reagujući na tvrdnje ,,Hrvatske straže” iznose se podaci da Boka ima nešto više od 40.000 stanovnika, od kojih su 12.000 katolici, a ostalo pravoslavni. Bilo je 500 istarskih i slovenačkih izbjeglica koji su radili u mornaričkim ustanovama u Boki. (16) ,,Hrvatska straža” je nastavila polemiku. Rugajući se proslavi sedamdesetgodišnjice Krivošijskog ustanka, u broju od 22. III komentarisala je : ,,Nama je dobro poznata uloga dalmatinskih Srba u posljednjih 50 godina, njihov servilni odnos prema Austriji i italofilskim autonomašima …. Tu ulogu ne mogu zasjeniti ni crnogorski četnici, koji su upali u Krivošije prije sedamdeset godina”. U članku ,,Hrvatskoj straži” Boka ne da mira” su konstatovali da ovakve uvrijede nijesu Bokelji doživeli ni od onih protiv kojih su ustanke dizali. Austrija je u ustanku 1869. izgubila 10.000 vojnika. Ipak su njeni vojni pisci, Nijemci po narodnosti, u svojim djelima, pohvalno pisali o hrabrosti Bokelja. Za ,,austrofilstvo” u članku se ističe : ,,Što se tiče ,,Austrofilstva” mi bi bili zahvalni ,,H.Straži”, da nas je za to obijedila 1914 godine. Da je to onda učinila, sigurno je, da bi manje naše braće i očeva bilo strijeljano i obješeno i manje bi ih stradalo po tamnicama. Ali poklik listova srodnih ,,H. Straži” bijaše tada ,,Raspni ga, raspni !”. (17)

Na pravoslavni Petrovdan 1940. svečano su preneseni iz Kotora u Risan posmrtni ostaci braće Mata, Mitra i Krsta Čučkovića, učesnika Bokeljskog ustanka 1869. Sokolska župa Cetinje je preko sokolskih društava u Boki, a naročito  sokolskog društva Risan organizovala prenos posmrtnih ostataka. Pri ispraćaju posmrtnih ostataka iz Kotora, i pri sahrani u Risnu prisustvovala je masa naroda, predstavnici vojnih i civilnih vlasti, kulturna i nacionalna društva. Sahrani je prisustvovao cio Risan, narod iz okoline Risna i iz čitave Boke. Uz crkvene svečanosti položeno je mnogo vijenaca i izrečeno nekoliko govora, u kojima je podsećano na junačko doba borbe bokeških ustanika za slobodu, i junačka smrt braće Čučkovića. (18)  Kotorska  opština  i  Narodni  univerzitet  Boke  Kotorske  postavili  su  3. marta 1940.  spomen-ploču  na  kuću u  Kotoru u kojoj  se  rodio državnik i istoričar Ljuba  Jovanović (kuća između sv.Nikole i sv.Luke). Pre  otkrivanja  spomen-ploče  održan  je  u  crkvi  parastos Ljubi Jovanoviću, kome  su  prisustvovali  ne  samo Kotorani, već  mnogi  Bokelji  iz  cijele Boke, a  ponajviše  iz  Risna. Ljuba Jovanović je zbog učešća u Bokeljskom ustanku 1882. prebegao u Srbiju. (19)

Svakog 3 februara proslavlja se u Kotoru najsvečanije, kroz stoleća  dan  Svetog Tripuna. Tada je grad pun naroda koji se skuplja da prisustvuje toj starodrevnoj svečanosti. Nadbiskup dr. Stepinac posetio je početkom februara 1941. Dubrovnik i Kotor na dane sv. Vlaha i sv. Tripuna. I u Dubrovniku kao i u Kotoru držao je govore i davao izjave o hrvatstvu tih krajeva i gradova. Reagujući na izjavu dr. Stepinca o hrvatskom karakteru Boke Kotorske list  „Dubrovnik” štampao  je članak svog saradnika iz Kotora koji se potpisivao Jadranski „Šta dokazuje kamenje Boke Kotorske” u kome se navodi da u Boki ima 836 srpskih bratstava od kojih su 137 starinci zetskog tipa većinom katolici, 325  bratstava iz Crne Gore i 288 bratstava iz Hercegovine. (20)

U listu ,,Dubrovnik” istaknuto je da je masovnim upisivanjem u članstvo Jadranske straže u Tivtu ,,protivnika osnovnih principa same ove institucije” dovedena nova uprava. Od tog vremena u cijelom radu tivatske Jadranske straže  vladao je frankovački duh. Uprava je odbijala upis nekoliko stotina službenika ratne mornarice iz Tivta, kad su ovi to tražili. Na godišnjoj skupštini ,,Jadranske straže” 9. februara 1941. u Tivtu učestvovala je četvrtina članova, pristalica frankovačke uprave, predvođenih od ljudi koji su skinuli državni grb sa zgrade tivatske općine. Sa skupštine su izostali oni koji su  protestovali  protiv rada te grupe ljudi, ili da se ne izlože uvredama i pogrdama bukača. U svom govoru potpredsjednik Ilko Perušina istakao je da se tivatska  Jadranska straža sada nalazi u ,,hrvatskim rukama”, i da je iz ovih ruku ,,neće oteti nikakva sila”. U istom broju  ,,Dubrovnik” je doneo dopis iz Tivta : „Jadran, naime plače i Srpske obale. Naprimjer: Dubrovnik i Boku Kotorsku, u kojoj se, na vjerovatno veliku žalost g. Perušine, tri četvrtine naroda osjeća i priznaje Srbima. Ovaj narod, svijestan svoga prava i svoje snage, može mirno da pređe preko deklamacija i nemoćnog bijesa  g. Perušine i njemu sličnih.”(21).

Za primorske Srbe godine pred Drugi svetski rat bile su godine iskušenja. Hrvatska štampa tražila je stvaranje posebne hrvatske oblasti. Glasnik Srba katolika „ Dubrovnik”  bio je u stalnoj polemici sa hrvatskom štampom koja je svojatala Primorje (Dubrovnik i Boku Kotorsku). List ,,Dubrovnik” izveštavao je o događajima na Primorju. Izveštavao je kako o  tadašnjim zbivanjima na Primorju, tako i o povesti Primorja. Pisao je o radu Sokolskih društava na Primorju. U vreme jačanja težnji hrvatskih separatista  da stvore nezavisnu Hrvatsku ,,Dubrovnik” je sa svojim dopisnicima iz Boke Kotorske vodio polemiku sa hrvatskom štampom a posebno sa ,,Hrvatskom stražom” o nacionalnom opredeljenju Bokelja. Isticao je da su Dubrovnik i Boka Kotorska deo Srpskog primorja. Posle stvaranja Banovine Hrvatske list ,,Dubrovnik” štampan je u Kotoru, pa je u svom zaglavju navodio Kotor-Dubrovnik.

U Herceg Novom ove 2012. deluje obnovljeni Srpski soko, član Saveza Srpskog sokolstva sa sedištem u Beogradu. U svom radu sarađuje sa ostalim srpskim društvima  Boke Kotorske kao što je Matica Boke i Kolo srpskih sestara.

Saša Nedeljković

član Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Srbije

Napomene :

1. ,,Neka se bistri”,  „Dubrovnik”, Dubrovnik, 29 aprila 1939, br. 17, str.4; ,,Bespotrebna izazivanja”, ,,Dubrovnik”,  Dubrovnik, 26 marta 1938, br. 12, str. 1;

2.“Prof. Vicko Tripković”, br. 1, „Dubrovnik”, 6. januara 1939, Dubrovnik, str. 2

3. Jadranski “Osnovana Sokolska četa u Ledenicama”, “Dubrovnik”, br. 36, Dubrovnik, 2 Oktobar 1937, str.3; Jadranski, „Sok. Četa u Kavču osvetila je svoju česmu”,  “Dubrovnik”, br. 36, Dubrovnik, 2 Oktobar 1937, str.3;  Jadranski, „Sokolska četa u Mojdežu osvetila je zastavu”,“Dubrovnik”, br. 36, Dubrovnik, 2 Oktobar 1937, str.3;

4. Ž. „Jubilej Sokolskog društva  Bijela”,   ,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 10 Juli 1937, br. 24, str.3; „Sokolska četa „Krivošije”, ,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 10 Juli 1937, br. 24, str.3;

5.,,Dubrovački sokoli”,  „Dubrovnik”, Dubrovnik, 2 jula 1938, br. 26, str.3;

6.,,Palež kuće u Orašcu”,  ,,Andro Sambrailo”, ,,Dubrovnik”, br. 35,  Dubrovnik, 3 septembra 1938, str.4;  Sokolski post”, ,,Dubrovnik”, br. 38,     Dubrovnik,        24 septembra 1938, str. 4

7. ,,Spomen-ploča kap. Milanu Srzentiću u Budvi”,  18 novembra 1939, br. 46,  „Dubrovnik”, Dubrovnik, str. 4;

8. ,, Dirljiva svečanost u Budvi”,  ,,Dubrovnik”, br.49, Dubrovnik, 9 decembra 1939, str.4;

9. ,,Stogodišnjica srpskog pjevačkog društva ,,Jedinstvo”  u Kotoru”,29 jula 1939, ,,Dubrovnik”,  br. 30, Dubrovnik, str.4;  ,,100-godišnjica ,,Jedinstva”, „Dubrovnik”, 26 avgusta 1939, br. 34, Dubrovnik, str.3;

10. ,,Stogodišnjica srp. pjev. Društva ,,Jedinstvo”, „Dubrovnik”, br. 35, Dubrovnik, 2 septembra 1939, str. 3; ,,Jugoslovenski pjevački slet u Beogradu”,„Dubrovnik”, 2 februara 1939, br. 5,  Dubrovnik,  str. 3;

11. ,,Primamo iz Kotora”,,Dubrovnik”, Dubrovnik, 6 maja 1939, br. 18, str. 3;

12. Z. ,,Boka je srpska i srpska ostaje”, „Dubrovnik”, 2 decembra 1939, br. 48, Dubrovnik, str. 4;

13.,,Naši dopisi”, „Dubrovnik”,  6 aprila 1940, br. 14, Dubrovnik, str. 3;

14. ,,Političke paljevine po Boki”,  27 januara 1939, br. 4, Dubrovnik, str.4; D. Živković, “Mali ljudi-veliki neljudi”, „Dubrovnik”,13 januara 1940, br.2,  str. 3; “Obistinilo se”,  „Dubrovnik”, 27 januar 1940, br.3, Dubrovnik, str. 4;

15. ,,Još nekoliko primjera ,,velikodušnosti”, „Dubrovnik”, br. 4, 25 januar 1941, Kotor-Dubrovnik, str. 4;

16. Bokelj, ,,Hrvatska straža” i  Boka”, ,,Dubrovnik”, 13 aprila 1940, br. 15, Dubrovnik, str. 3;

17. Bokelj, ,,Hrvatskoj straži” Boka ne da mira”, ,,Dubrovnik”, 20 aprila 1940, br. 16, Dubrovnik, str. 2;

18. ,,Dirljiva svečanost u Risnu”, ,,Dubrovnik”, 20 jula 1940, br. 28, Dubrovnik, str.3,4;

19. „Spomen ploča pok. Ljubi Jovanoviću”,  „Dubrovnik”, 16 marta 1940, br.11,  Dubrovnik, str.3;

20. Viktor Novak, „Magnum Crimen”, Beograd 1986, str. 503-504; Jadranski, „Šta dokazuje kamenje Boke Kotorske”, br. 9, „Dubrovnik”, 1 mart 1941, Kotor-Dubrovnik”,str. 2;

21. J, ,,Vrabac u lastavičinom gnjezdu.”,  ”Naši dopisi”, „Dubrovnik”,  br. 8,  Kotor-Dubrovnik”,  22 februara 1941, str. 3-4;

Vezane vijesti:

List ,,Dubrovnik” o borcima za oslobođenje i ujedinjenje 1912 – 1918.

Sećanja V. M. Vukmirovića na borbe četnika u Balkanskim ratovima

Saša Nedeljković: Dubrovački Srbi i Savez srpskih kulturnih ustanova

Nedeljković: List ,,Dubrovnik” o pokušajima pohrvaćenja Srba katolika i Bunjevaca

Nedeljković: Dubrovački Srbi

Nedeljković:Bokelji i Boka Kotorska u listu ,,Dubrovnik” od 1937. do 1941 godine

Nova Jugoslavija u Dubrovniku