Prva međunarodana konferencija o kompleksu ustaških logora Jadovno – Gospić – Pag 1941.

Banja Luka, R. Srpska, BIH, 24 – 25. jun 2011.

U organizaciji Udruženja potomaka i poštovalaca žrtava kompleksa ustaških logora Gospić-Jadovno 1941., te suorganizaciji Instituta za savremenu istoriju iz Beograda i Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske, u Vijećnici banjalučkog Banskog dvora 24. i 25. juna 2011. održana je Prva međunarodna konferencija o kompleksu ustaških logora Gospić-Jadovno 1941.

U radu konferencije sudjelovalo je pedesetak učesnika i sudionika iz Srbije, Hrvatske, Izraela, Sjedinjenih Američkih Država, Italije, Njemačke, Rusije, Austrije, Srpske i drugih zemalja.

• Program konferencije
• Uvodna obraćanja
• Video snimak otvaranja konferencije
• Izvještaj o konferenciji
• Zbornik sažetaka
• Gotovi radovi

• Slike sa konferencije
• Vezane vijesti

Program konferencije

Prva međunarodna konferencija o kompleksu ustaških logora Jadovno – Gospić 1941. održana je u Banjaluci, 24–25. juna 2011. u Bijećnici Banskog dvora.

Organizatori konferencije

UG Jadovno 1941.	Institut za savremenu istoriju	Akademija nauka i umjetnosti R. Srpske

Naučni odbor konferencije:

Prof. dr Momčilo Pavlović

Institut za savremenu istoriju, Beograd

Prof. dr Nikola B. Popović

Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske, Banja Luka

Dr Milan Koljanin

Institut za savremenu istoriju, Beograd

Protosinđel mr Jovan Ćulibrk

Odbor za Jasenovac

Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve

Mr Goran Latinović

Univerzitet u Banjoj Luci

Na konferenciji su svoje radove izložili učesnici iz Izraela, Rusije, Italije, SAD, Njemačke, Austrije, Hrvatske, Srbije i Srpske.

Program konferencije

Petak 24. jun 2011. Vijećnica Banskog dvora:

09:00 – pozdravna obraćanja, otvaranje konferencije

09:30 – uvodno izlaganje:

Đuro Zatezalo:

JADOVNO – KOMPLEKS HRVATSKIH USTAŠKIH LOGORA-STRATIŠTA 1941. 

10:00 – Pauza, intervjui, izjave, mediji

10:30 – Prva sesija – SEĆANjE NIJE DOVOLjNO – Predsjedavajući Jovan Ćulibrk

1. Aleksandar Nećak: SEĆANjE NIJE DOVOLjNO
2. Ivan Čerešnješ: SJEĆANjE KAO IDEOLOGIJA U DRUŠTVIMA KOJA SE MIJENjAJU -„Nikad više“ kao paradigma za Sjećanje na holokaust-
3. Ljiljana Radonić: RAT SJEĆANjA NA POST-JUGOSLAVENSKOM PROSTORU
4. Efraim Zurof: ZNAČAJ PRAVDE POSLE HOLOKAUSTA U ISTOČNOJ EVROPI NAKON PADA KOMUNIZMA

12:30 – Pauza

13:00 – Druga sesija – IZVORI, DOKUMENTA I SVJEDOČANSTVA – Predsjedavajući Momčilo Pavlović

1. Jovan Ćulibrk: MEMOARI, AUTOBIOGRAFIJE I BIOGRAFIJE PRIPADNIKA SAVEZNIČKIH MISIJA U OKUPIRANOJ JUGOSLAVIJI KAO IZVORI ZA ISTRAŽIVANjE 1941. GODINE I JADOVNA
2. Mila Mihajlović: ITALIJANSKI IZVORI – DOKUMENTI O MASAKRU SRBA U DALMACIJI, LICI I KNINSKOJ KRAJINI (1941- 1943)
3. Dragan Šućur: STRADANjE SVEŠTENSTVA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE U SISTEMU USTAŠKIH LOGORA JADOVNO-GOSPIĆ 1941. GODINE

14:30 – Ručak

16:30 – Treća sesija – KONTEKST DRUGOG SVJETSKOG RATA – Predsjedavajući Nikola Popović

1. Kiril Feferman: NACISTIČKI „DIVIDE ET IMPERA“: POREĐENjE SOVJETSKOG I JUGOSLOVENSKOG SLUČAJA 1941. GODINE
2. Filipo Petrući: ITALIJANSKA OKUPACIJA TUNISA I JUGOSLAVIJE: RAZLIKE I SLIČNOSTI U ODNOSU PREMA JEVREJIMA
3. Rafael Israeli: ISLAM NA BALKANU POD NjEMAČKOM OKUPACIJOM

18:00 – Pauza

18:30 – Četvrta sesija – JADOVNO U POLITICI I IDEOLOGIJI NDH – Predsjedavajući  Ivan Čerešnješ

1. Milan Koljanin: LOGOR GOSPIĆ U HRVATSKOJ NACIONALNO-RASNOJ POLITICI 1941. GODINE
2. Mladenka Ivanković: JADOVNO – „ARIJANIZACIJA KULTURNOG OZRAČJA“ NEZAVISNE DRŽAVE HRVATSKE –  Jevrejski intelektualci i studentska omladina među prvim žrtvama masovnih egzekucija

19:30 – Završetak prvog radnog dana konferencije

20:15 – Zajednička večera

Subota 25. jun 2011. Vijećnica Banskog dvora:

09:00 – Peta sesija – KALEIDOSKOP UVIDA – Predsjedavajući Filipo Petrući

1. Nikola Žutić: LIČKO KRVAVO LjETO 1941: RIMOKATOLIČKI INSPIRATORI I IZVRŠIOCI GENOCIDA
2. Melita Švob: ŽIDOVI STRADALI U JADOVNOM
3. Dani Novak: PREŽIVJELO DIJETE LOGORAŠ – LIČNO SJEĆANjE I PRENESENO ISKUSTVO
4. Vladimir Umeljić: SOCIJALNO-PSIHOLOŠKI ASPEKTI FENOMENA GENOCIDA U SVETLU „TEORIJE DEFINICIONIZMA“
5. Jovan Mirković: ŽRTVE RATA 1941-1945. ROĐENE NA PODRUČJU BOSANSKE KRAJINE PREMA DO SADA IZVRŠENOJ REVIZIJI POPISA IZ 1964. GODINE S POSEBNIM OSVRTOM NA STRADANjE STARIJIH LICA I STRADANjE U LOGORU JADOVNO

11:00 – zatvaranje konferencije, zahvala organizatora, najava promocije knjiga i sutrašnjeg obilježavanja „Dana sjećanja na Jadovno 1941.“

Dobrotvori konferencije

Organizaciju Prve međunarodne konferencije o kompleksu ustaških logora Jadovno – Gospić 1941., finansijski su pomogle sljedeće institucije i pojedinci:

Vlada R. Srpske, Ministarstvo nauke i tehnologije	Vlada R. Srbije, Ministarstvo vera i dijaspore	Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske	Grad Banja Luka, Administrativna služba grada

Banski dvor: kulturni centar, Banja Luka	Menadžer kompanija d.o.o. Banja Luka	Elnos d.o.o. Banja Luka

– Lanako d.o.o. Banja Luka

– Alf-Om d.o.o. Banja Luka

– MG Mind d.o.o. Mrkonjić Grad

– BL dental, Banja Luka

– Orba d.o.o. Banja Luka

– Asocijacija izbjegličkih i drugih udruženja Srba iz Hrvatske, Beograd

– Opština Brod

– Opština Krupa na Uni 

– Grad Istočno Sarajevo

– Opština Modriča

– Opština Šamac

– Opština Kalinovik

– Audi centar, Banja Luka

– Minaqua

– Savez antifašističkih boraca i antifašista R. Hrvatske

– Gospodin Arie Livne

– Gospodin Dani Novak, SAD

– Gospoda Bogdan i Vesna Grahovac, Švedska

– Gospođa Dragica Ševo, Banja Luka

– Gospodin dr Vladislav Turnić, Dubrovnik

– Gospođa Jerina Malešević, Zagreb

– Penzionerska stranka Republike Srpske

Predsjednik organizacionog odbora
Dr Dušan Bastašić

Uvodna obraćanja na konferenciji

Dušan Bastašić, Organizacioni odbor konferencije

Gospodine izaslaniče predsjednika Republike Srpske, gospodine potpredsjedniče Republike Srpske, gospodine izaslaniče predsjednika Republike Srbije, gospodine predsjedniče Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske, Vaše ekselencije, dame i gospodo, dobar vam dan!

Visokodostojni arhimandrite Jovane, izabrani episkope lipljanski, izaslaniče Svetog Sinoda SPC, časni oci, potomci i poštovaoci jadovničkih žrtava, braćo i sestre, pomaže Bog!

Danas je zaista dobar dan i vaistinu pomaže Bog, jer nakon sedamdeset godina svjedoci smo Prvog naučnog skupa o kompleksu ustaških logora Gospić – Jadovno 1941.

Pozdravljam vas u ime Udruženja građana Jadovno 1941. , udruženja potomaka i poštovalaca žrtava kompleksa ustaških logora Gospić 1941., inicijatora današnje konferencije.

Prvu međunarodnu konferenciju o kompleksu ustaških logora Gospić – Jadovno 1941., organizovali su Udruženje građana Jadovno 1941., Institut za savremenu istoriju iz Beograda i Akademija nauka i umjetnosti R. Srpske.

Onu prvu, značajnu materijalnu podršku organizaciji konferencije pružilo je Ministarstvo vjera i dijaspore Vlade Republike Srbije. Ministru, gospodinu Srđanu Srećkoviću, izražavamo duboku zahvalnost.

Presudnu materijalnu podršku organizaciji konferencije pružila je Vlada Republike Srpske.

Posebnu zahvalnost za lični angažman u pomoći oko organizovanja konferencije dugujemo senatoru Republike Srpske, gospodinu Ariju Livneu, savjetniku predsjednika Republike Srpske i gospodinu Vinku Bogdanu, pomoćniku ministra nauka u Ministarstvu nauke i tehnologije Vlade Republike Srpske.

Organizaciju konferencije pomogli su i Administrativna služba grada Banja Luka, Kulturni centar Banski dvor, kao i nekoliko opština u R. Srpskoj. Hvala im!

Veliki broj potomaka i poštovalaca jadovničkih žrtava je svojim skromnim prilozima pomogao ovu konferenciju. Izražavajući im zahvalnost, molim ih da mi oproste što ih poimenično nisam pomenuo.

Svoju nesebičnu pomoć organizaciji konferencije pružili su radnici Menadžer kompanije, preduzeća koje je sve svoje ljudske, tehničke i prostorne kapacitete stavilo na raspolaganje Udruženju Jadovno 1941. Hvala vam!

U pripremi naučnog i stručnog dijela konferencije, presudnu pomoć je pružio arhimandrit, magistar Jovan Ćulibrk, izabrani episkop lipljanski, član Naučnog

odbora konferencije. Nemjerljiv je doprinos arhimandtrita Jovana u internacionalizaciji istine o jadovničkim stratištima.

Posebnu zahvalnost dugujemo prof. dr Momčilu Pavloviću, direktoru Instituta za savremenu istoriju iz Beograda, magistru Goranu Latinoviću sa Univerziteta u Banjaluci i gospođi Radmili Mihajlović iz Rima, koja nam je ne samo otvorila vrata italijanskih arhiva, nego i pomogla da se istina o Jadovnu čuje u italijanskom i Evropskom parlamentu.

Udruženje građana Jadovno 1941., ne bi bilo osnovano, a ove konferencije danas ne bi bilo, da istoričar dr Đuro Zatezalo veći dio svog radnog vijeka nije posvetio istraživanju jadovničkih i gospićkih stratišta. U izdanju Muzeja žrtava genocida iz Kragujevca,  dr Zatezalo je 2007. godine publikovao svoje kapitalno dvotomno djelo „Jadovno, kompleks ustaških logora 1941.“ i „Jadovno, zbornik dokumenata“. Doktore Zatezalo, veliko hvala za vaš dugogodišnji rad i trud!

Osim saznanja usvojenih porodičnim predanjem i iskustva odrastanja, pred uplakanim očima majki i baka zamotanih u crne marame, stravična istina iščitana iz Zatezalovih knjiga bila je presudna za odluku da formiramo Udruženje Jadovno 1941.

Namjera nam je bila, i jeste, da svoja saznanja o stratištima Gospića, Jadovna i ostrva Paga nizom aktivnosti stavimo u funkciju memorijalizacije našeg porodičnog stradanja i njegovog usvajanja u naše trajno pamćenje.

Na naš rad gledamo kao na odgovoran odnos prema našim precima i naš doprinos borbi za biološki opstanak naših potomaka.

Gospodo izlagači, dugujemo vam zahvalnost za vrijeme i trud koje ste odvojili da bi se istina o jadovničkom stradanju verifikovala na način primjeren istorijskoj nauci.

Ova konferencija i vaše učešće na njoj predstavlja doprinos na putu ka istini, ka zatvaranju jednog bolnog i mračnog poglavlja naše istorije i učvršćivanje u nadi da sadašnji, ali i još nerođeni potomci jadovničkih žrtava neće doživjeti njihovu sudbinu.

Dame i gospodo, braćo i sestre, dozvolite mi da u ime Organizacionog odbora konferencije, u ime potomaka i poštovalaca žrtava Jadovna, ali i u ime samih žrtava, jer one glasa nemaju, proglasim konferenciju otvorenom riječima:

„Učimo o Jadovnu da se ono nikada nikome ne bi ponovilo“!

Hvala!

Momčilo Pavlović, Institut za savremenu istoriju, Beograd, R. Srbija

Poštovani učesnici konferencije, časni oci, uvaženi gosti, dame i gospodo, ne samo što je Institutu za savremenu istoriju učinjena čast, nego je to  i naša dužnost, da podržavamo, održavamo u svesti ovakve skupove, a posebno Prvu međunarodnu konferenciju o kompleksu ustaških logora Jadovno-Gospić 1941.

Zašto smo mi kao Institut, podržali ovu konferenciju i zašto je ona uopšte važna? Samo svest, dakle, o zločinu, garantuje da se on neće ponoviti. Zato što smatramo da samo preciznom rekonstrukcijom istorijskih događaja, ukrštanjem izvora prvog i drugog reda, zločini, a posebno zločin genocida nad Srbima u NDH se može naučno verifikovati, zato što ova tema i uopšte tema genocida nad Srbima u NDH nije temeljno istražena, što je drugim događajima relativizovana, što je kontraverznim podacima napravljena konfuzija, i što je u delu ne samo naučnom šire javnosti, posebno međunarodne javnosti, naučne javnosti, nedovoljno ozbiljno shvaćena po našem mišljenju.

Zato što je na kraju XX veka, u nesrećnim okolnostima, srpski narod, koji je doživeo genocid i koji je najviše stradao u toku II svetskog  rata,optužen za genocid, odnosno da je genocidan narod. Zato što Srba u Hrvatskoj, nekada nosioca, državne jugoslovenske politike, pa delom i komunističke ideologije i prakse, u širim prostorima Hrvatske jednostavno nema, dakle na prostorima gde je vekovima živeo, a na drugim prostorima je sveden na beznačajni procenat stanovništva Hrvatske. Hrvatska politika, evropska politika je u redu, ali Srba na tim prostorima više nema.

Zato što svest o zločinima i razmeri mržnje i bestijalnosti, treba da bude očuvana i razvijena kod svih građana koji žive na ovim prostorima. Zato što je kompleks ovih logora, dakle, Gospić-Jadovno, bio prvi logor za eliminaciju Srba, Jevreja i drugih, osnovan još u prvoj nedelji kada je Hitler napao Jugoslaviju, a pre nego što je ona kapitulirala. Zato što je za 132 dana postojanja, umoreno na svirep način, prema istraživanjima doktora Zatezala, preko 40.000 lica, od toga 38.000 Srba, oko 2000 Jevreja, 78 Hrvata i 25 ostalih. Razume se, ta brojka nije konačna. Zato što je poimenice popisano oko 11.000 stradalih, od toga 71 sveštenik srpske pravoslavne crkve, među kojima i dvojica vladika.

Na kraju, da vreme, to istorijsko rešeto, kako je neko rekao, ne prekrije zaboravom i žrtve i Srbe na tim prostorima. Na kraju, sasvim, što je vreme, kad mi osećamo potrebu za stvaranje jedne snažne, moderne, naučne institucije u Republici Srpskoj pre svega, koja bi se bavila specifičnim pitanjima istorije, istorijskog nasleđa na ovim prostorima. Dozvolite mi da kažem svoje lično mišljenje da se svest niti stvara, niti menja posmatranjem i katanskim naglabanjima, nego temeljnim i ozbiljnim izučavanjem.

U tom smislu, naša podrška ovoj konferenciji je i početak podrške Instituta za savremenu istoriju,  institucijama i ljudima na ovom prostoru da što pre osnujemo jednu naučnu instituciju, ma kako se ona zvala, kako god hoćete, vođena ozbiljnom i čvrstom rukom, po unapred utvrđenom planu, da bi se sve istorijske kontraverze i svi događaji temeljno istražili i ostavili budućim pokolenjima. Toliko sam imao da vam kažem. Pozdravljam učesnike konferencije. Možete računati na podršku Instituta za savremenu istoriju.

Rajko Kuzmanović, Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske, Banja Luka

Poštovani učesnici ovog izuzetnog skupa, dame i gospodo, veliko mi je zadovoljstvo da mogu premijerno obratiti se vama, učesnicima Prve međunarodne konferencije o kompleksu ustaških logora Jadovno-Gospić 1941. godine. Sve vas srdačno pozdravljam i želim vam uspješan rad. Već duži period naše misli su usmjerene na vrijeme velikih stradanja nevinih ljudi s početka 40-ih godina XX vijeka, a posebno ka stradalim u Gradini, Jadovnu, Jasenovcu i drugim mjestima.

Ta misao podsticala nas je na određene aktivnosti, pa evo okupila nas je i ovdje, na ovom skupu. Danas su moje misli i riječi s velikom pažnjom usmjerene prema vama, učenim i časnim ljudima, posebno moralnim i rodoljubivim, koji su ovo mutno, trgovinsko, utilitarističko vrijeme, vezali svoje snage, svoj um, energiju za istorijsku istinu i sudbine stotine hiljada ljudi. Vi ne očekujete za svoj trud bilo kakvu materijalnu korist, ali očekujete, kao i svi mi, pravdu i istinu. Zato sam vam zahvalan, a biće vam zahvalni svi rodoljubi, porodice i potomci nastradalih, te sav antifašistički i demokratski svijet.

Evo, nakon skoro 70 godina, vraćamo se vremenu u kome je smućeni, suludi razum, povampirene fašističke i ustaške ideologije, ustao protiv mnogih naroda, prije svega i prije svih Srba, Jevreja, pa čak i Jermena i Roma. U tome đavoljem planu i pokretu, na tlu Evrope, desili su se genocidi, zločini, gasne komore, Aušvic, Mathauzen, Jasenovac, Gradiška, Kragujevac, Jajinci i posebno Jadovno. A Jadovno, tada jadom zavijeno, samo za tri, četiri mjeseca, progutalo je više desetina hiljada mrtvih i živih u grotlu Velebitskih jama. Stradali su tu, uglavnom, Srbi i Jevreji, kao i jedan broj hrvatskih antifašista. Ustaška monstruoznost  ubijanja, nadmašila je italijanske fašiste, koji su zauzeli područje Jadovna, naravno u to vrijeme, i onemogućili  dalje ubijanje nevinih Srba i drugih patriota. I danas se mnogi pitaju zašto se baš u ovom dijelu Balkana morao desiti tako sulud pokret, koji je težio likvidaciji cijelih naroda i zašto se pitanje zločina u bivšoj NDH, a posebno u Gospiću i Jadovnu, tako dugo i sistematski zataškavao.

Nadam se da će i ova konferencija, barem djelimično dati odgovore, na ova i mnoga druga pitanja. Zaista je teško na ovim prostorima pronaći logičnu konstantu djelovanja i razvoja i tako odgovoriti na mnoga otvorenja pitanja, jer Balkan je oduvijek bio prostor nesigurnosti i nestabilnosti. Zemlje i narodi Balkana nikada nisu uspjeli, osim kratkih perioda, da uspostave takve pozicije i raspored snaga i interesa, koji bi omogućili duži mirni period razvoja. Uzroci tome su mnogobrojni, a naročito vjerske, etničke, nacionalne, političke, ideološke i kulturne razlike, ali pored toga i stalni interesi i tutorstvo država izvan ovog prostora. Strane države i ideologije zavađale su ionako sukobljene i suprotstavljene narode. Fašističke i nacističke ideologije drastično su uticale na stvaranje ustaške ideologije i kvislinške, takozvane NDH, čija je monstruozna likvidacija Srba, Jevreja i drugih slobodoljubivih naroda bila ravna nacističkom genocidu, a u mnogo čemu i grozomornija.

Po porazu fašizma i njegovih slugu kvislinga, očekivalo se da će ustaški zločini biti kažnjeni za nečuvena zlodjela. Međutim, današnja vlast je u interesu pomirenja, umanjivala zločine, pa se tako desilo da su zločini u Gospiću, Jadovnu, ali i mnogim drugim mjestima zanemareni. Zato je danas krajnje vrijeme da se utvrdi istina o Jadovnu. Put utvrđivanja istine je, između ostalog, i održavanje naučno-istraživačkih skupova, konferencija i okruglih stolova, kao što je i ova konferencija. Mi se danas ovdje i na drugim sličnim mjestima, ne okupljamo da bismo tražili osvetu i da bi raspirivali mržnju. Okupljamo se da bismo utvrdili istinu o tome šta se dešavalo u Gospiću i Jadovnu i mnogim drugim mjestima u tzv. NDH, sa željom da se to nikada ne zaboravi i ne ponovi.

Tražimo stvarnu, objektivnu istinu, jer su mnoge događaje, pa i Jadovno, prekrili falsifikati, prekrajajući datume i mjesta zločina, umanjujući strahote i širinu zločina. Ne smijemo dozvoliti da se na falsifikatima piše istorija. Vjerujem i treba vjerovati da ne postoji zločinački narod. Postoje zločinci, nosioci sulude ideologije, koji imaju svoje ime i prezime. Treba jasno reći da zločin nikad ne zastarjeva i da oni koji su ga počinili, moraju biti kažnjeni. Naravno, to nije utjeha za žrtve, ali je pouka i poruka za budućnost, za izgradnju mira, za sveopšti napredak. Pokušaji prepravljanja istorije, čiji smo svjedoci, opominju na neophodnost intenziviranja istraživanja svih aspekata kompleksa logora, od Jadovna do Jasenovca.

Ta istraživanja su po svojoj prirodi interdisciplinarna, istoriografska, antropološka, demografska, forenzička, i obuhvataju mnogobrojna pitanja u vezi sa ciljevima, karakterima i funkcionisanjem logora smrti. Svjesni smo činjenice da je to težak i trajan posao i napor, koji se ne smije smatrati u ovom času završenim. Naši napori da se istraže zločini i da se taj problem internacionalizuje, ne znači da želimo bilo kakve sukobe. Mi samo želimo istinu o prošlosti, a iskreno se okrećemo budućnosti, posvećeni miru, toleranciji i sa željom da idemo u korak sa evropskim državama i narodima.

Na kraju, duboko sam uvjeren, da će i ova konferencija, u čijem radu učestvujete i vi, umni, dobronamjerni i humani ljudi, istraživači, baciti više svjetla na istinu o zločinu u Jadovnu, Gospiću i drugim stratištima, na ovim nemirnim balkanskim prostorima. Želim vam puno uspjeha u radu. Hvala.

Jovan Ćulibrk, Odbor za Jasenovac  Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve

Gospodine predsjedniče, poštovana gospodo, časni oci, braćo i sestre, Sveti arhijerejski Sinod Srpske pravoslavne crkve, na svojoj sjednici, od 16. juna 2011. godine, sa osobitom pažnjom je saslušao izvještaj, koji je Odbor za Jasenovac podnio tom tijelu, kao i primio na znanje poziv gospodina Dušana Bastašića, organizatora Prve međunarodne konferencije o kompleksu ustaških logora Jadovno 1941. godine i odlučio da konferenciju pozdravi, da me uputi na nju, kao izaslanika Svetog arhijerejskog Sinoda i da mi naloži da konferenciju pozdravim od Njegove svetosti patrijarha srpskog gospodina Irineja, svih članova Svetog Sinoda, sa blagoslovima i željama da konferencija doprinese i donese nove, nepoznate, skrivane istine o samom početku srpskog novog Kosova, stradanju u II svjetskom ratu i koji je, kako kažemo, prepoznavao najveći događaj koji je odredio srpski identitet poslije bitke 1389. godine.

Ovdje posebno treba pozdraviti  Aleksandra Nećaka, predsjednika Saveza jevrejskih opština Srbije i senatora Republike Italije, gospodina Finestru, jer su oni ljudi koji predstavljaju zajednice koje su najdublje vezane s nama u tom periodu. Takođe, ovdje treba pomenuti nekoliko imena koja su najdublje vezana za istoriju sjećanja na Jadovno i naravno za njegovo proučavanje. 1983. godine jedna grupa studenata Bogoslovskog fakulteta Srpske pravoslavne crkve došlo je na Jadovno.

Predvodili su ga sadašnji mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije i episkop bivši zahumsko-hercegovački, Atanasije Jevtić. Iz te posjete nastala je knjiga „Od Kosova do Jadovna“, koja je u srpski rječnik po prvi put unijela riječ Jadovno na način da su je svi čuli. Ta knjiga doživjela je sedam izdanja samo tokom osamdesetih godina, osmo se pojavilo nedavno i kada je crkva u pitanju, sigurno da se radi o presudnom događaju, koji je oblikovao naše sjećanje na sve ono što se zbilo u II svjetskom ratu.

Poseban pozdrav takođe zaslužuju svi oni okupljeni iz zemalja kao što su Italija, Izrael, Rusija, SAD, Austrija, koji su ovdje okupljeni zato što svo sjećanje o kome govorim je nemoguće bez osnovne istine šta se u Jadovnu zbilo. Često i pogubno miješamo sjećanje, politiku i nauku. Ovaj skup ovdje, upravo sa ovom međunarodnom dimenzijom, upravo svojim naučnim kvalitetom, je tu da postavi stvari svoje mnoge i da pokaže da bez temeljnih znanja ne možemo ništa.

U tome, zaista, je Odbor za Jasenovac Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve uložio trud, pomogao koliko je mogao, ali te pomoći ne bi bilo da ljudi koji imaju ogromnu želju da se istina o Jadovnu sazna nisu uložili tu žrtvu i takođe da nemamo prijatelje koji su bili voljni da dođu, jer ne samo da su i naši prijatelji, oni su prijatelji istine.

To je konačno i prilog Srpske pravoslavne crkve ovom skupu. Hvala.

Mlađan Đorđević, Izaslanik predsednika Republike Srbije

Vaše preosveštenstvo, časni oci, poštovano radno predsjedništvo, učesnici Prve međunarodne konferencije o kompleksu ustaških logora Gospić i Jadovno, dame i gospodo, ove godine obeležavamo 70 godina kako je svetski rat zakucao na vrata Jugoslavije. Za naš narod to je bio početak do tada nedoživljenog stradanja, genocida biblijskog po svim svojim dimenzijama. Po načinu na koji je ovo stradanje preobrazilo naš narod, ono je uporedivo kao događaj jedino s Kosovom i s razlogom se naziva srpskim novim Kosovom. No, vi to najbolje znate, jer ja govorim u gradu i u kraju koji su dali nebrojeno žrtava i Jadovna i Jasenovca. U nauci taj period je nazvan periodom varvarizacije ratovanja, ne bez razloga.

Zaista, sve što je vezano za Jadovno, zbog koga smo se ovde okupili jeste varvarsko, činjenica da je ono bilo logor smrti pre nacističkih logora smrti, način na koji su njegovi kratkotrajni zatočenici usmrćivani, kao i činjenica da je logor osnovan nekoliko nedelja posle proglašenja Nezavisne države Hrvatske i pre bilo kakvog otpora NDH-azije. No ništa manje varvarsko je bilo i ono što je usledilo posle oslobođenja. Kao i u slučaju Jasenovca, tragovi logora su brižljivo zametnuti, a broj žrtava je procenjen na brzinu.

Zločinci su ubrzo postali apstraktni fašisti, a žrtve još apstraktniji antifašisti. Proces verifikacije prvobitnih procesa karaktera stradanja i broja žrtava koji je u evropskim zemljama trajao nekoliko decenija, u Jugoslaviji nije imao ni noseće institucije, ni plana, ni kontinuiteta. Rezultat je da do neke osnovne stvari, naročito kad je u pitanju identitet i broj žrtava, nismo ni do dan danas došli i da se danas bavimo njima i polemišemo oko njih. Jadovno je tu izuzetak, ali ne zahvaljujući državi ili društvu, nego trudu jednog čoveka.

Dr. Đuro Zatezalo je kao direktor Istorijskog arhiva u Karlovcu decenijama proučavao Jadovno i njegovu sintezu i 2007. godine konačno objavio Muzej žrtava genocida. Ali knjiga Dr. Zatezala je samo početak i pretpostavka daljeg rada i istraživanja koje je preduslov za memorijalizaciju i za obrazovanje. Stoga je Republika Srbija, prepoznavši tu neophodnost, podržala ovaj skup koji ima visok naučni i međunarodni kredibilitet. Znajući pak važnost sećanja na Jadovno i njegove žrtve predsednik Republike Srbije, u čije vas ime ovde pozdravljam, će se pridružiti vama i svima onima koji će pohoditi Jadovno u nedelju 26. juna i učestvovati na parastosu žrtvama ustaškog genocida.

Na samom kraju želim vam uspešan dan.

Arie Livne, Izaslanik Predsjednika Republike Srpske

Duboko poštovani učesnici ove istorijske i važne konferencije, dame i gospodo, imam izuzetnu čast da u ime predsednika Republike Srpske, gospodina Milorada Dodika, pozdravim ovu konferenciju. Stojim pred vama duboko uzbuđen. Ja sam, mislim, kako vidim ljude, možda jedini preživeo čovek holokausta, kojem je cela porodica uništena u holokaustu. Nije važno gde je to bilo, sva mesta, sva stratišta Jasenovac, Aušvic, Birkenau, Jadovno, svugde su ubijali na najzverskiji način, decu, žene, naše roditelje.

Mi smo tu, da to nikad ne zaboravimo i nikad ne oprostimo. Moji prethodnici su rekli, prethodnik mom govoru je rekao da ne postoji više strah od genocida. Na žalost, ne bih se složio s time. Neonacističke snage u svetu jačaju, država jevrejskog naroda, Izrael je pod stalnom pretnjom uništavanja, što znači genocid i mi svi skupa trebamo da se borimo protiv toga. Neonacizam je opasnost kao rak, ne primećujemo ga, a on postaje sve jači i jači, obratite pažnju šta se dešava u svetu. I mi, iako mali, treba da se borimo protiv toga.

Dragi prijatelji, dragi poštovani prijatelji, mi živimo u jednom periodu istorije, gde je prisutan cinizam i neverovanje u bilo kakvu ideologiju, u jednom svetu koji više u gotovo ništa ne veruje, sem možda u  novac. U tom svetu treba naročito da poštujemo ljude koji se sad ovde nalaze i druge, još mnogo ih ima koji nađu vremena i bore se protiv tog zla, za očuvanje ideala, za očuvanje naših osećaja prema onima koji nisu tu. Ja sam u jednom svom govoru u Jasenovcu, tačnije u Gradini rekao: „Niko nema pravo govoriti u ime onih koji nisu tu!“.

Ja možda zbog svojih 90 godina i zbog žrtava, jer moja cela porodica je uništena, uzimam pravo sebi da kažem šta bi rekli oni koji više nisu sa nama. Mislim da bi se složili s nama da trebamo sve učiniti, ali sve učiniti da se ne zaborave, da ih pamtimo, jer mi znamo da čovek umire dva puta, jedan put kad je umro i drugi put kad smo ga zaboravili potpuno.

Mi ne smemo da dozvolimo da zaboravimo one koji više nisu s nama, one koji su umrli delimično za ideale, delimično samo zbog toga što su bili Srbi, Jevreji i Romi. Ali ima i mnogo drugih nacija. Nemojmo zaboraviti 22 miliona žrtava koje je Sovjetski Savez dao u ratu. Prema tome, čast mi je, velika velika čast da vas pozdravim, da vam zaželim sretan i uspešan rad, dug život. Posebno želim da naglasim i da pozdravim organizatora i predsednika ove konferencije, gospodina Dušana Bastašića, kojeg sam upoznao pre dve ili tri godine, ne mogu se setiti, koji mi je prvi put tada izložio svoj plan o Jadovnu. Ja mislim da mu sleduje svaka moguća počast što je uspeo organizovati ovu konferenciju. Ja mu želim da nastavi sa tim svojim radom, istorijskim, koji će mu doneti na kraju njegovog života mir, duboki duševni mir. Vama svima želim uspešan rad i sreću u životu. Živeli.

Video snimak otvaranja konferencije

Izvještaj o konferenciji

U organizaciji Udruženja potomaka i poštovalaca žrtava kompleksa ustaških logora Gospić-Jadovno 1941., te suorganizaciji Instituta za savremenu istoriju iz Beograda i Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske, u Vijećnici banjalučkog Banskog dvora 24. i 25. juna 2011. održana je Prva međunarodna konferencija o kompleksu ustaških logora Gospić-Jadovno 1941.
U radu konferencije sudjelovalo je pedesetak učesnika i sudionika iz Srbije, Hrvatske, Izraela, Sjedinjenih Američkih Država, Italije, Njemačke, Rusije, Austrije, Srpske i drugih zemalja.

Konferenciju je otvorio predsjednik organizacionog Odbora konferencije Dr Dušan Bastašić a slijedila su pozdravna obraćanja predstavnika suorganizatora, Prof. Dr Rajka Kuzmanovića, predsjednika Akademije nauka i umjetnosti R. Srpske i Prof. dr. Momčila Pavlovića, direktora Instituta za savremenu istoriju iz Beograda. Učesnike konferencije je u ime Svetog arhijerejskog sabora SPC pozdravio izabrani Episkop Lipljanski arhimandrit Jovan Ćulibrk. Otac Jovan je ujedno obavijestio skup da je odlukom uprave Yad Vashema, ova konferencija uvrštena u prvi razred važnosti međunarodnih znanstvenih skupova o Holokaustu.

Konferenciju je pozdravio izaslanik Predsjednika R. Srbije gospodin Mlađan Đorđević kao i izaslanik Predsjednika R. Srpske, Senator gospodin Arie Livne.

Uvodno izlaganje je podnio Dr. Đuro Zatezalo, istoričar koji je dobar dio svojeg radnog vijeka posvetio izučavanju tragedije Gospićkog sistema ustaških logora, što je rezultiralo dvjema kapitalnim knjigama na tu temu. Učesnici skupa su mu odali posebno priznanje za njegove napore u istraživanju i opisivanju jadovničke i paške tragedije s početka II. svj. rata na ovim prostorima. Na konferenciji je odano priznanje i zahvalnost Dr Zatezalu na svim naporima za nezaborav žrtava ustaškog sistema logora Gospić, prvog logora smrti u zločinačkoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, koji je postojao od 11. aprila do 21. avgusta 1941.

Slijed sistematskog masovnog ubojstva nedužnih ljudi u ratnoj Hrvatskoj nema diskontinuiteta i traje do 22. aprila 1945. i proboja posljednjih jasenovačkih logoraša, jer su poslednji preživjeli logoraši s Paga i Jadovna, ujedno i prvi logoraši Jasenovca. Prema dugogodišnjim istraživanjima dr. Zatezala, za vrijeme postojanja gospićkog sistema logora smrti u dosad evidentirane 33 bezdane jame na Velebitu, od kojih je Šaranova jama kod Jadovna progutala najviše žrtava, te samog logora Gospić (zatvor, sabiralište na željezničkoj stanici), logora Ovčara pokraj Gospića, zatim logora kod Risove Glave, logora Slana i logora Metajna, i logora Stupačinovo kod Baških Oštarija, ubijene su ukupno 40.123 žrtve (38.010 Srba, 1998 Jevreja, 88 Hrvata, 11 Slovenaca, devet Muslimana, dva Mađara, dva Čeha, jedan Rus, jedan Rom i jedan Crnogorac).

Konferencija se nije zadržala samo na neposrednoj jadovničkoj i paškoj tragediji, već je ta problematika postala polazište za raznorodna stručna izlaganja, koja su za svoju osnovicu imala pamćenje, sjećanje i proučavanje Genocida, Holokausta, ali i istorijski revizionizam, koji poput pošasti hara istočnom Evropom, od Baltika do Crnog mora, pri čemu Balkan nije izuzetak, Hrvatska posebno.

Nakon uvodnog izlaganja Dr. Đure Zatezala slijedila je konferencijska sesija pod nazivom „Sjećanje nije dovoljno“ pod predsjedanjem izabranog episkopa lipnjanskog i patrijarhova vikara vladike Jovana (Ćulibrka).
U okviru prve sesije izlagali su: predsjednik Saveza jevrejskih opština Srbije Aleksandar Nećak (referat „Sjećanje nije dovoljno“); bivši predsjednik Saveza jevrejskih opština BiH i stručni savjetnik na Hebrejskom univerzitetu iz JerusalimaIvan Čerešnješ (referat „Sjećanje kao ideologija u društvima koja se mijenjaju – ‘Nikad više’ kao paradigma sjećanja na Holokaust’“); predavač s Bečkog univerziteta politolog dr. Ljiljana Radonić (referat „Rat sjećanja na postjugoslavenskom prostoru“), a univerzitetski predavač na katedri političkih znanosti s Ball University iz Sjedinjenih Država dr. Francine Friedman pročitala je pismo Konferenciji izvršnog direktora Centra Simon Wiesenthal iz Jeruzalema dr. Efraima Zuroffa (koji je trebao održati referat „Značaj pravde poslije Holokausta u Istočnoj Europi nakon pada komunizma“), nakon čega je gospodin Salamon Jazbec sa Margelovog instituta iz Zagreba progovorio skupu o Slučaju Ašner i značajnim društvenim porukama koje odašilja njegovo nekažnjavanje u Hrvatskoj i Austriji.

Gospodin Jazbec je govorio o potrebi kažnjavanja ratnih zločina iz doba Holokausta, te iz doba genocidnog stradavanja srpskog naroda u zločinačkoj Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Njegovo izlaganje je koincidiralo s objavom smrti ustaškog ratnog zločinca Milivoja Ašnera, koji je u 99. god. života nekažnjen umro u Celovcu, njegovom boravištu nakon bijega od hrvatskih pravosudnih vlasti s početka jula 2004. godine. Izlaganje je popraćeno s velikim interesom punog auditorija. Kao predstojnik predstojništva gradskog redarstva u ratnoj Požegi, Milivoj Ašner odgovoran je i za deportacije nevinih građana Požeštine u sistem ustaških logora Gospić-Jadovno, temeljem zločinačkog rasnog zakonodavstva i genocidne politike ustaške NDH.

Referat A. Nećaka je dao neke pouke koje valja izvući iz svega što je proteklih desetljeća učinjeno i neučinjeno po pitanju očuvanja sjećanja na Holokaust u Srbiji i drugdje na Balkanu, s rezimeom – sjećanje nije dovoljno. Uz sjećanje i obilježavanje, ne treba zanemariti istraživanje i edukaciju, posebno u svjetlu činjenice da je već prošlo 66 godina od kraja II. svj. rata, pa mlade generacije nisu u dovoljnoj mjeri svjesne svih događanja na ovim prostorima 1941-45. „Kad jedno društvo ne educira mlade, stvara mogućnost i otvara prostor za pojave netolerancije, ksenofobije, rasizma, mržnje i antisemitizma“, kako je istakao u svom radu. Uz to, u svom referatu dr. Zuroff još dodaje da je potrebno i dovođenje zločinaca iz doba Holokausta pred lice pravde, osvješćivanje momenta kolaboracije, prihvaćanje krivice, ali i restitucija.

Čerešnješ je uz pomoć bogate i krajnje upečatljive videoprezentacije nastojao objasniti kako „premostiti historiju i kolektivno pamćenje Jevreja i nejevrejskih zajednica koje postoje u istom okruženju“. To je i konkretno izložio na primjerima (ne)očuvanja jevrejskih grobalja i monumenata iz NOB-a, odnosno obilježjima stradanja Jevreja u II. svj. ratu na Balkanu, kao i genocidnih stradanja Srba, te drugih naroda.
Vrijedan referat dr. Radonić izazvao je reakcije i plodnu diskusiju, replike i pojašnjenja, što je iznimno korisno i što daje dodatnu dimenziju zanimljivosti ovakvim skupovima; karakter Konferencije bez određenih kontroverzi ne bi bio potpun, a oblik markantan.

Temeljna teza referata Ljiljane Radonić jest da „pojedinci i kolektivi sjećanje na prošlost koriste za svrhe sadašnjosti, pamte samo one događaje koje mogu ugraditi u svoju sliku o sebi ili vlastitoj grupi“, uz finalnu zapitanost, hoćemo li se „u ‘ratu sjećanja’ uspjeti udaljiti od argumentacije da uvijek samo ONI manipulišu prošlošću, dok smo MI samo nevine žrtve“. Za pretpostaviti je da bi njen referat izazvao iste reakcije i da je održan pred drugom publikom u Zagrebu ili Beogradu ili Sarajevu, Ljubljani, Skopju, Novom Sadu, Podgorici, Prištini……

Iz te perspektive shvatanja problematike, ne treba čuditi da se jedna „strana“ osjeća pogođenom, iako ne bi trebala, jer su sve strane na podjednak način tangirane.

Druga sesija „Izvori, dokumenti i svjedočanstva“ održana je pod predsjedanjem direktora Instituta za savremenu istoriju iz Beograda prof. dr. Momčila Pavlovića, a na njoj smo imali priliku odslušati referate: mr. Jovana Ćulibrka iz Jerusalima („Memoari, autobiografije i biografije pripadnika savezničkih misija u okupiranoj Jugoslaviji kao izvori za istraživanje 1941. godine i Jadovna“); talijanska istoričarka i urednica TV-kuće RAI World Mila Mihajlović(„Talijanski izvori – Dokumenti o masakru Srba u Dalmaciji, Lici i Kninskoj krajini /1941-1943/); te pravoslavni sveštenik u Armiji BiH Dragan Šućur („Stradanje sveštenstva Srpske pravoslavne crkve u sistemu ustaških logora Jadovno-Gospić 1941. godine“).

Doktorant na Hebrejskom univerzitetu u Jerusalimu mr. Jovan Ćulibrk naglasio je u svom referatu značaj recentnih otvaranja arhiva koji su dosad bili nedostupni, pa čak i nepoznati. Kako navodi: „Posebno značajnu grupu izvora čine oni čiji su autori ili protagonisti Jevreji iz Palestine koji su učestvovali u različitim britanskim misijama, najčešće onim koje je organizovalo MI9, obavještajno odjeljenje koje je bilo specijalizovano za spašavanje oborenih pilota. S obzirom da je u njihov zadatak ulazilo i spašavanje Jevreja koje zateknu na teritorijama na kojima su djelovali, oni su obraćali pažnju na stratišta i logore.“

Referat Mile Mihajlović je bio najiscrpniji od svih koji su izloženi na konferenciji, uz uvodni referat dr. Zatezala. U njemu je iznešeno iznimno mnogo novih saznanja, između ostalih i o Jadovnu i stratištima na Pagu, a do kojih je došla istražujući kroz više godina talijanske vojne arhive u samoj Italiji. Njezino obimno istraživanje se nastavlja. Očekujemo nove rezultate i rezimee u stručnim publikacijama koje priprema.
Sveobuhvatan je bio i referat banjalučkog sveštenika Dragana Šućura o stradanju pravoslavnog sveštenstva u sistemu ustaških logora Jadovno-Gospić 1941. Prema njegovim podacima, u nekoliko mjeseci postojanja logorâ, u njima je ubijeno: dva arhijereja, pet jeromonaha, 56 sveštenika, dva đakona, dva kaluđera, dva bogoslova i jedan pravoslavni teolog.

Treća sesija prvog radnog dana Konferencije „Kontekst Drugog svjetskog rata“ održana je pod predsjedanjem akademika Nikole Popovića. Referati: istoričar dr. Kiril Feferman s Moskovskog Centra za proučavanje Holokausta i član Komisije za dodjelu medalja pravednika među narodima Yad Vashema („Nacistički ‘Divide et impera’ – Usporedba sovjetskog i jugoslavenskog slučaja 1941. godine“); istoričar dr. Filippo Petrucci s Univerziteta u Cagliariju („Talijanska okupacija Tunisa i Jugoslavije: Razlike i sličnosti u odnosu prema Jevrejima“); te istoričar prof. dr. Raphael Israeli s Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu („Islam na Balkanu pod njemačkom okupacijom“).

Dr. Feferman je izložio zanimljiv referat uz projekciju nekoliko ekskluzivnih kratkih filmova iz ruskih arhiva o ulascima nacističke vojske u pojedine gradove okupirane Evrope, pa tako i u Zagreb i Sarajevo.

Dr. Petrucci je također imao interesantan referat o sudbini i različitim sudbinama pojedinih jevrejskih zajednica u Tunisu, Alžiru i Jugoslaviji, te različit tretman dvije zajednice u Tunisu, autohtonih tunižanskih Jevreja i jevrejske zajednice talijanskih Jevreja u Tunisu, porijeklom iz Livorna.

Dr. Israeli je izložio treći zanimljiv referat o stavu islamske zajednice u II. svj. ratu na Balkanu naspram Srba i Jevreja, te utjecaja jerusalimskog muftije na promjenu dominantnog stava muslimanske zajednice Bosne i Hercegovine od kritiziranja, pa i odupiranja ustaškom i nacističkom teroru nad Srbima i Židovima u Bosni i Hercegovini – što je bilo iskazano u rezolucijama pojedinih muslimanskih zajednica po gradovima – pa sve do aktivnog učešća u ustaškim i nacističkim formacijama koje su išle i na Staljingrad, ali i vršile masovne zločine nad Srbima i Jevrejima u Bosni i Hercegovini (Handžar-divizija).

Poslednja sesija prvog radnog dana „Jadovno u politici i ideologiji NDH“, pod predsjedavanjem stručnjaka za politiku Istočne Europe, s naglaskom na područje bivše Jugoslavije, politologa prof. dr. Francine Friedman s Ball State University iz SAD-a, referate su održali: istoričar dr. Milan Koljanin viši stručni suradnik Instituta za savremenu istoriju iz Beograda („Logor Gospić u hrvatskoj nacionalno-rasnoj politici 1941. godine“); te dr. Mladenka Ivanković viša stručna saradnica Instituta za noviju istoriju Srbije i savjetnik Jevrejskog istorijskog muzeja iz Beograda („Jadovno – ‘Arijanizacija kulturnog ozračja ‘ Nezavisne Države Hrvatske – Jevrejski intelektualci i studentska omladina među prvim žrtvama masovnih egzekucija“). Odlični Referati dr. Koljanina i dr. Ivanković dadoše jasnu i široku ilustraciju pozadine i višedimenzionalnosti ustaške rasne i nacionalne politike, odnosno ideologije neposredno nakon stvaranja zločinačke NDH, ali i kasnije.

Početna sesija drugog radnog dana Konferencije „Kaleidoskop uvida“, pod predsjedavanjem dr. Filippa Petruccija, nije imala najavljeni referat direktorice udruženja građana iz Zagreba CENDO dr. Melite Švob („Židovi stradali u Jadovnom“), koja nije prisustvovala Konferenciji iz zdravstvenih razloga a referat višeg kustosa Muzeja žrtava genocida iz Beograda i Kragujevca dr. Jovana Mirkovića, pročitala je na kraju pete sesije drugi kustos Muzeja žrtava genocida iz Beograda („Žrtve rata 1941-1945. rođene na području Bosanske krajine prema do sada izvršenoj reviziji popisa iz 1964. godine s posebnim osvrtom na stradanje starijih lica i stradanje u logoru Jadovno“).

Petu sesiju otvorio je vrlo informativan referat dr. Nikole Žutića s Instituta za noviju istoriju Srbije iz Beograda („ Ličko krvavo ljeto 1941: Rimokatolički inspiratori i izvršitelji genocida“). Najavljeno je štampanje zbornika radova pristiglih na Konferenciju po pozivu organizatora i naučnog odbora, pa ćemo vjerojatno imati prilike upoznati se i s referatom koji je trebala na skupu izložiti dr. Švob. Djelomično je, međutim, temu već pokrila dr. Mladenka Ivanković svojim izvrsnim referatom.

U svom referatu, dr. Žutić daje istorijski kontekst Like, sredine u kojoj je bilo moguće s nastupom ustaške NDH organizovati prve logore smrti na Balkanu. Pojašnjava razloge zbog čega je to tako, odnosno, zbog čega je baš u Lici počelo s prvim masovnim ubojstvima Srba i Jevreja, te organizacijom logorskog sustema ubijanja tih naroda na našem dijelu Evrope. Osvjetljava i ulogu Rimokatoličke crkve u tom genocidu. Ističe da su od Hrvata u zločinačkoj NDH prvi stradavali „unitarni liberali“ i „jugoslavenski nacionalisti“, a tek zatim komunisti.

Iza predavanja dr. Žutića, na red je došlo vrlo emotivno izlaganje, puno humanističkih poruka, od strane univerzitetskog predavača matematike prof. dr. Dana Novaka s Ithaca Collega, New York (Sjedinjene Države) o stradanju njegove porodice u Jadovnom, u Metajni i kod Karlobaga 1941, te njegovom prolasku istim putevima 2005. godine, u potrazi za istinom o tim strašnim događanjima koja su se zbila prije njegova rođenja 1949. godine u Izraelu. Uz predavanje je bila videoprojekcija njegovog puta na Jadovno i Pag. Kad je nakon mnogo muka i traženja, napokon pronašao zapušten lokalitet Šaranove jame na Jadovnu, Dani je na rubu grotla strašne jame ostavio u znak obilježja tog mjesta i kao spomen na stradanje svoje obitelji jedan upaljač s Davidovom zvijezdom iz svog džepa.

Dani je vrlo dojmljivo izložio muke svoje porodice koja dugo nije znala potpunu istinu o sudbinama svojih članova, pa je ta mučna tajna pritiskala svakidašnjicu svih članova porodice, sve dok on sam, ne izdržavši pritisak neznanja, dvije godine nakon smrti svoje majke rođene Zagrepčanke Zdenke Novak rođ. Steiner nije odlučio da krene iz Amerike u istraživački posjet Hrvatskoj i razjasni gdje su i kako stradali njegova baka, tetka, brat njegova oca i prvi suprug njegove majke. Iako je rođen poslije rata, u znak posebne solidarnosti sa žrtvama i kroz transcendentalni moment povezanosti i svojevrsnog plemenitog poistovjećivanja s njima i njihovim stradanjem, Dani Novak je svoje izlaganje naslovio „Preživjelo dijete logoraš – Osobno sjećanje i preneseno iskustvo“. Na kraju referata dr. Novak poručuje: „Vrijeme je da istina izađe na vidjelo, da se zaliječimo i oprostimo. Istorija se ne mora ponoviti.“ Bilo bi dobro kad bi svijet čuo i usvojio riječi tog plemenitog pojedinca.

Iza dr. Novaka, nadahnuto i značajno predavanje održao je član Međunarodne komisije za istinu o Jasenovcu dr. Vladimir Umeljić iz Mainaschaffa, Njemačka („ Socijalno-psihološki aspekti fenomena genocida u svjetlu teorije definicionizma“). Dr. Umeljić zaključuje: „Statistički gledano, većina počinioca jednog genocida su ‘normalni’ ljudi i teško da će jedan normalan čovjek poželjeti ili učiniti zlo svojoj majci, bratu, sinu ili supruzi. D ovesti jednog ‘normalnog’ čovjeka, dakle, dotle da u svojoj bespomoćnoj žrtvi u trenutku vlastitog teškog kriminalnog i nemoralnog akta (mučenje, ubistvo) ne vidi svoju majku ili svoje dijete, svog brata ili svoju sestru, podrazumijeva jedan visok stupanj psihagogičnog uspjeha redefiniranja dotične žrtve – to žrtveno biće za počinitelja u tom trenutku nije ljudsko biće, te njegova vlastita radnja za njega nije ni kriminalna ni grešna.“

Konferencija je zaključena u subotu, 25. juna popodne, a u večernjim satima istog dana održana je promocija dvije memoarske knjige talijanskog senatora i dugogodišnjeg gradonačelnika Latine 90-godišnjeg Aimonea Finestre.

Na Konferenciji su sudjelovali brojni novinari i urednici dnevnih i nedeljnih novina, te nekoliko izdavača iz Bosne i Hercegovine i Njemačke, književnici i publicisti, a među slušaocima su bili u značajnom broju kroz oba radna dana studenti Filozofskog fakulteta Univerziteta u Banja Luci, što je posebno važno za edukaciju mladih u lokalnoj zajednici o Genocidu i Holokaustu, te ugledni pojedinci i aktivisti iz regije, od kojih izdvajamo:
Dr. Milana Bastašića, autora monografije Bilogora i Grubišno Polje 1941-1991.; predstavnicu organizacije Jasenovac Research Institute iz New Yorka za područje bivše Jugoslavije Nadu Ljubić iz Beograda; predsjednicu Jevrejske opštine Niš Jasnu Ćirić; senatora i savjetnika predsjednika Republike Srpske Arie Livnea; potpredsjednika Republike Srpske prof. dr. Emila Vlajkija; izaslanika srpskog predsjednika Tadića Mlađana Đorđevića; predsjednika Akademije nauka i umetnosti Republike Srpske akademika Rajka Kuzmanovića; akademika Vladimira Lukića iz Međunarodne komisije za istinu o Jasenovcu i Udruženja Jasenovac-Donja Gradina; pomoćnicu gl. urednika magazina „Pečat“ iz Beograda Natašu Jovanović; tajnika Odbora za Jasenovac SPC-a prezvitera Dragoslava Topolca; predavačicu s Pravnog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu Sanju Savić; Janka Velimirovića iz Komisije za istraživanje ratnih zločina i evidentiranje žrtava rata R. Srpske; predsjednika Udruženja logoraša iz Drugog svjetskog rata Gojka Kneževića; pjesnika Gavrila Stevića; bivšeg urednika Tanjuga i publicistu Jovana Babića, te brojne sveštenike iz banjalučke eparhije.

Posebno ističem da su Konferenciji prisustvovali i preživjeli zatočenici ustaških konclogora.

U nedjelju, 26. juna 2011. sudionici Konferencije zajedno su prisustvovali parastosu i kadišu te obilježavanju Dana sjećanja na Jadovno, nad Šaranovom jamom, s otkrivanjem obnovljenog monumenta na tom mjestu.

Bilo bi nepravedno posebno izdvajati bilo koji referat od onih koji su izloženi tokom Prve međunarodne konferencije o kompleksu ustaških logora Gospić-Jadovno 1941, jer su svi bili na svoj način vrijedni i značajni, te su pažljivom slušaču mogli reći mnogo i o jadovničko-paškoj tragediji u ustaškoj NDH, ali i o drugim problemima i temama povezanima s tom velikom temom.

Predsjednik organizacionog odbora                                           Salamon Jazbec

Dr Dušan Bastašić                                                                  Margelov Institut

UG Jadovno 1941.                                                                      Zagreb, R. Hrvatska

Zbornik sažetaka- sadržaj

Izdavač: Udruženje građana Jadovno 1941.
Za izdavača: Dr Dušan Bastašić
Glavni urednik: Protosinđel mr Jovan Ćulibrk
Izvršni urednik: Mr Goran Latinović
Prevodilac: Nebojša Božić
Tehnička priprema: Menadžer kompanija d.o.o.
Štampa: BINA d.o.o.
Za štampariju: Mladen Spasojević
Tiraž: 300

Zbornik radova – sadržaj

Slike sa konferencije

Pogledajte ostale fotografije sa konferencije

Vezane vijesti