Legija smrti

Tokom evakuacije srpskih trupa preko Albanije Dobrovoljački odred majora Vojina Popovića predstavljao je zaštitnicu 2. srpske armije.

U Dobrovoljačkom odredu bilo je „obveznika dobrovoljaca – srpskih podanika”, 244 i 86 „dobrovoljaca srpskih podanika – neobveznika”, što znači da je državljana Kraljevine Srbije u Dobrovoljačkom odredu bilo 330, ili 17,4 odsto od ukupnog broja dobrovoljaca u Dobrovoljačkom odredu, dok su 82,6 odsto bili Srbi austrougarski državljani ili ukupno 1.564 ljudi. Od tog broja, njih 153 se zateklo u Srbiji i prijavilo se u dobrovoljce (osam odsto), 183 njih je došlo iz SAD kao dobrovoljci (9,6 odsto), 708 su bili Srbi, austrougarski državljani, srpski ratni zarobljenici (37,3 odsto), a 520 Srbi, austrougarski državljani, ruski ratni zarobljenici, koji su Dunavom, septembra 1915. godine, došli u Srbiju (27,4 odsto). Dakle, 64,7 odsto Dobrovoljačkog odreda činili su Srbi iz Austrougarske, ratni zarobljenici koji su se dobrovoljno prijavili u srpsku vojsku 1914-1915. godine.

Srpska Vrhovna komanda Srbe, austrougarske državljane, kao ratne dobrovoljce upućivala je u dobrovoljačke bataljone i u žandarmerijske jedinice ka istočnom frontu, odnosno ka bugarskim trupama, izbegavajući na taj način da ih sučeli sa vojskom države čiji su državljani bili, kako bi izbegli posledice po dobrovoljce i njihove porodice. Sremski dobrovoljački odred, koji je gotovo uništen u borbama za odbranu Beograda 6-9. oktobra 1915. godine, bio je najvećim delom sastavljen od srpskih državljana: omladinaca, zanatlija, studenata i đaka, „starih četnika”, Srba iz Srema i pojedinih austrougarskih državljana nemačke nacionalnosti (komandanti odreda: Ignjat Kirhner, Johan Grinvald, Mihael Švarc).

Nivo obučenosti i ratnog iskustva dobrovoljaca unutar dobrovoljačkih formacija 1915. godine nije bio homogen. Dok su Prvi i Drugi dobrovoljački bataljon imali vremena za obuku tokom 1915. godine, a Prvi dobrovoljački bataljon učestvovao u protivkomitskim akcijama u Makedoniji, dobrovoljci koji su Dunavom stigli iz Rusije prošli su minimalnu vojnu obuku i stupili vrlo brzo u borbu što se odrazilo i na gubitke Četvrtog dobrovoljačkog bataljona, koji je novembra 1915. godine morao biti rasformiran. U Sremskom dobrovoljačkom odredu bili su dobrovoljci sa ratnim iskustvom iz 1914. godine i „stari četnici”, ali i beogradska omladina i 70 mladića koji su kao prekobrojni bili odbijeni u podoficirskoj školi u Skoplju i koji su izginuli u prvim sukobima u Beogradu, jer „nisu izdržali ni najpotrebniju obuku, te su znali jedino da napune puške. Nekima su vlastite bombe eksplodirale u rukama. U jurišu su srljali, ne zaklanjajući se.” Po svedočenju dobrovoljca Sremskog dobrovoljačkog odreda Mirka Ilića, „mladi dobrovoljci su izginuli gađajući iz stojećeg stava” u borbama u Beogradu, oktobra 1915. godine.

U borbama 1915. godine dobrovoljačke formacije pokazale su izuzetno visok borbeni moral. Dobrovoljci Sremskog dobrovoljačkog odreda poslednji su napustili Beograd oktobra 1915. Dobrovoljački odred štitio je odstupnicu 2. armije prilikom izvlačenja srpskih trupa preko Crne Gore i Albanije. Pripadnici žandarmerijskih formacija, sastavljenih od dobrovoljaca iz Like i Vojvodine, mesec dana su branili Kačaničku klisuru u jesen 1915. godine, sprečavajući bugarske trupe da prodru na Kosovo. Taj izuzetan moral dobrovoljaca 1915. godine kao posledicu je imao velike gubitke dobrovoljačkih jedinica jer su to bile jedinice koje su, kao i 1914. godine, obavljale najteže ratne zadatke, i jedinice koje, uprkos ratnom porazu 1915. godine, nisu dezertirale.

Posle evakuacije srpskih trupa preko Albanije 1916. godine, tokom koje je Dobrovoljački odred majora Vojina Popovića predstavljao zaštitnicu 2. srpske armije i pretrpeo velike gubitke, odred je prozvan i „legijom smrti”. „Dobrovoljci ovog odreda oporavljali su se od teških borbi i napornog povlačenja preko Crne Gore i Albanije. Veliki broj dobrovoljaca su kao bolesni ili ranjeni evakuisani u Francusku”, naveo je potpukovnik Dušan Jezdić u svojoj predstavci od 25. decembra 1916. godine komandantu 2. Pešadijske brigade Drinske divizije, govoreći o oporavku boraca Dobrovoljačkog odreda u zimu 1916. godine. U logoru Guvija 23. marta 1916. godine Dobrovoljački odred brojao je 1.894 ljudi, od čega više od 1.600 boraca. Među prvima je prebačen na Solunski front, u periodu od 18. aprila do 7. maja 1916. godine, u rejon Lerina.

Prva srpska jedinica koja je stupila u borbe na Solunskom frontu protiv bugarskih trupa bio je Dobrovoljački odred, 17. avgusta 1916. godine, kada je počela bugarska ofanziva i odred je vodio teške odbrambene borbe do 28. avgusta 1916. godine. U Gorničevskoj bici 12-16. septembra 1916. godine učestvovao je Dobrovoljački odred i doprineo prvoj srpskoj pobedi na Solunskom frontu, prodirući do železničke stanice u Lerinu.

Nastaviće se

Piše: Milan Micić

Knjiga se može naručiti od izdavača: RTS izdavaštvo i Banatski kulturni centar, Novo Miloševo, tel. 011/655-27-35, e-mail: izdavastvo@rts.rs

Izvor: Politika, utorak 20. oktobar 2015., str. 26

Vezane vijesti:

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (1)

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (2)

Feljton: Dobrovoljci srpske vojske (3)

Prvi svjetski rat – Jadovno 1941.