Danka Kojadinović: ISTINA I POMIRENJE

Logori u Sisku i Capragu

„Moj Dragane, nemoj kosit travu pored Save, da ne kosiš moje oči plave…“

(devojačka pesma pevana u srpskim selima u okolini Jasenovca nakon pogroma Srba u NDH)

Putevi istinskog pomirenja i saradnje Srba i Hrvata puni su oštrih hridi i spotiču proklamovane, u medijima izražene lepe želje političkih vrhuški. Nataloženi zli dusi prošlosti ne mogu da se izbrišu tek prijateljskim susretima predsednika Josipovića i Tadića.

Nema realnih rezultata u vraćanju građanskih prava, srpske imovine otete tokom i posle Drugog svetskog rata, kao što se i dalje ruše spomenici na stratištima Srba ubijenih tokom NDH i Tuđmanove ere uvođenja “demokracije”.

Evropa i svet, gluvi su, slepi i nemi kada su ljudska i građanska prava Srba pogažena. 

Činjenice govore da su Srbi pred Drugi svetski rat činili trećinu stanovništva. Danas ih je manje od 4%, s daljom tendencijom opadanja.

Croatia Serben frei  je  očigledan  rezultat koliko hrvatskog progona, toliko i EU ćutanja. 

I pred Hrvatskom i pred EU, veliki je test političke zrelosti, kompetentnosti i doslednosti poštovanja ljudskih prava Srba iz Hrvatske. Jasno je da samo potpuna materijalna restitucija i potpuno vraćanje konstitutivnih građanskih prava odgovaraju standardima EU. Sve ostalo je jevtina šarada.

Kako su Tito, Vatikan i kamarila, decenijama zataškavali monstruoznosti hrvatskog genocida nad Srbima, ne postoji ni jedno opravdanje zašto se aktuelni režim u Srbiji, predvođen B.Tadićem, kao i Skupština Srbije, nisu poklonili nevinim srpskim žrtvama Prebilovaca, Jasenovca, Jadovna, Siska, Gradiške, Jastrebarskog, Slane, Pakračke poljane, nebrojenih kraških jama Hercegovine. Krajnje je vreme da i EU to učini.

Ipak, jedini pravi put pomirenja su  naučno verifikovani argumenti obe strane i ”katarza s kojom Hrvati moraju da se suoče” (Vida Marković, video: http://www.youtube.com/watch?v=p95KukgizYU‘ ).

Istina je neophodna i zbog brojnih, nevino stradalih Hrvata tokom NDH, posleratnih odmazdi i poslednjeg rata.

Kako toga nema, česta su sučeljavanja mišljenja putem medija, što je jalova rabota koja traje decenijama. Ipak, svedočenja živih svedoka treba zapisati i ponuditi javnosti na razmatranje.

NEGACIJE NEGACIJA HRVATSKE STRANE 

U Hrvatskim medijima, verovatno populizma radi, uočljiva su negiranja, revizije ili pojednostavljivanje događaja koja se oglušuju o principe istine. Češća su pominjanja Hitlera kao vrhovnog zločinca, a izbegavanje osude NDH i Pavelićevog ustaštva.

Čak i osvedočeni borac za ljudska prava, šokantno slobodnog vokabulara za ovdašnje patrijarhalne prostore, Vedrana Rudan, u svojoj osudi izraelskih (ne jevrejskih) zločina u Gazi, neumesno stavlja u kontekst Anu Frank, izražava tugu zbog ubistava palestinske dece, te pravi analogiju između Hitlera kao simbola vrhovnog zla i masakra nad Palestincima. Verovatno samo figurativno (nadamo se), pominje i svog oca ”koji je htio batom (maljem) rešiti problem Židova u Jasenovcu”.

Srpsku decu stradalu u NDH logorima (Jasenovac, Mlaka, Gornja Rijeka, Jastrebarsko, Gradiška, Sisak, Metajna) Rudan ni pomenula nije. Niti specijalnu, odurnu ”inovaciju”: Srbosjek-nož za klanje Srba, a ni Tuđmanove “mudre sentencie” upućene Srbima (prljav veš, supruga koja nije Srpkinja….)

Rudan se pita: da li ona (Hrvati) danas, treba da snosi(e) odgovornost za zločine predaka juče? (http://www.standard.rs/-cvijanovi-vam-preporuuje/4260-i-kordun-i-kozara-imali-su-svog-indlera.html‘)

Jasno je, da deca niti mogu , niti treba da budu odgovorna za grehe dedova i očeva, pa bili oni i tako monstruozni kao zločini nad Srbima, Jevrejima i Romima tokom NDH. Čak je i Rudan, preskočila da pomene vrhovnog ustaškog zločinca Pavelića, verovatno ne želeći da izaziva ni sopstvenu, niti bezbednost supruga Srbina. Takav postupak najočitiji je pokazatelj stanja ljudskih sloboda i još veoma agresivnih relikata prošlosti u Hrvatskoj danas.

Greh aktuelne hrvatske elite, čast izuzecima, je što je dozvolila da se ukidanje građanskih prava, nasilje nad Srbima, genocid i etnocid, pokatoličenje Srba, ponove tokom  poslednjih balkanskih ratova, da se Hrvatska etnički očisti, što su bile jasne poruke i ustaško-fašističkih vođa NDH. Greh je što su srušene, polomljene spomen-ploče na stratištima, uništeni spomenici čak i oni posvećeni desetinama hiljada nedužno stradale srpske, jevrejske i romske dece….

Kada su deca u pitanju – nema ni zaborava, ni oproštaja.

Istina po  Lojzu Buturcu 

Jedan od članaka, objavljen u lokalnom “Pučkom kalendaru“ Sisačko-moslavačke županije za 2010. godinu, penzionisanog građevinskog inženjera, publiciste i istoričara bliskog katoličkoj crkvi, Lojza Buturca, uznemirio je preživele stradalnike “Sisačkih logora”. Najbolje bi bilo suočiti obe strane stručnjaka s naučnim materijalnim dokazima, kako bi se, nakon svih decenija, prišlo bliže konsenzusu.

Verujući i u takvu mogućnost, valja videti koje su to teze inž.Buturca povredile preživele logoraše, Srbe koji još pamte strahote NDH.

Osvrćući se na svoj članak iz 2007. u “Pučkom kalendaru” (koji nam  nije bio dostupan) Buturac, u izdanju od 2010. na str.131 govoreći o logorima tokom NDH za odrasle u Sisku, iznosi nekoliko, za srpske stradalnike, problematičnih tvrdnji.

“Za odrasle je u ono vrijeme bilo nekoliko logora s kraćim trajanjem. Bili su to uglavnom logori NJEMAČKE VOJSKE(???) na koje vlasti NDH nisu imale većeg utjecaja…. 

…. O sisačkim ratnim logorima u NDH napisao je znanstvenu studiju Zdravko Dizdar “Sisački logori 1941.-1945.” Pa znanstveno tvrdi da u sisačkim logorima NDH nije bilo likvidacija. 

Podaci iz knjige Mirka Peršena „Ustaški logori“, Zagreb, 1990. (drugo prošireno izdanje) o „Preseljeničkom logoru“ u Capragu i o logorima u Sisku (logor za odrasle: „Prolazni logor za izbjeglice“ i u okviru njega logora za decu „Prihvatilište za djecu izbjeglica“) demantuju tvrdnje L.Buturca decidno iznoseći podatke o ustrojstvu, organizaciji i hijerarhiji ustaških logora u Sisku.

Naime, Peršen /str.110./ iznosi sledeće činjenice i brojna arhivska dokumenta NDH koja potvrđuju da su logorima u NDH upravljale ustaše imenovane od nadležnih NDH vlasti:

„…Pavelić za ravnatelja Državnog ravnateljstva za ponovu (DRP) postavio Josipa Rožnakovića, a kao specijalni delegat vojskovođe S.Kvaternika imenovan je glavnostožerni pukovnik Stjepan Jendrašić. U glavnom štabu deportacionih akcija bili su još povjerenik glavnog ustaškog stana Tomo Grgić, konjički satnik Dragutin Penava, dr Milutin Jurčić, predstojnik ureda za iseljavanje i Stjepan Vedrina, predstojnik ureda za iseljavanje. Tom štabu koji je bio ovlašten da, u cilju izmjene pučanstva, a u sporazumu s upravnim i drugim vlastima, izvrši izseljavanje Srba sa cijelog teritorija Nezavisne Države Hrvatske u Srbiju, treba dodati još i zapovjednike logora a to su ustaški satnik Ivan Strier, zapovjednik logora u Slavonskoj Požegi, sa svojim zamjenikom ustaškim pobočnikom Emilom Klaićem, zatim pješački poručnik Stanko Ostojić, zapovjednik logora u Bjelovaru i Ljubomir Šešeglija, zapovjednik logora u Sisku, odnosno Capragu…“   

Preseljenički logori, sudeći po imenovanjima i zaduženjima, bili su  pod upravom Državnog ravnateljstva za ponovu (DRP). „Prolazni logor za izbjeglice“ kako je
bio zvanični naziv, bio je prvo pod upravom Ministarstva udrudžbe, a kasnije RAVSIGUR-a. Peršen tvrdi da Nemci nisu upravljali ovima logorima (u Sisku i Capragu), sem što su odabirali i preuzimali radnu snagu.

Peršen dalje piše /str. 110./:

„..Državno ravnateljstvo za ponovu izdalo je detaljna uputstva kako treba organizirati sabirališta, kako u njima organizovati nadzor. Ujedno su policijski organi i državni aparat upućeni kako će otpremiti ljude.“ 

Među dokumentima nema imena Nemaca koji su učestvovali u organizaciji i vođenju logora.

Precizno su data i uputstva o formiranju logora/str. 110/ :

„…On mora biti ograđen bodljikavom žicom dva metra visine. Žica je pletena horizontalno i vertikalno na udaljenosti 30-25 cm. Ako postoji obična ograda treba je ojačati bodljikavom žicom. Na uglovima te među-prostorima moraju se postaviti rasvjetni stupovi, visoki 3-4 m u kojima se nalazi stražar s automatskim oružjem…“

Inž.Butorac, odstupa tj. proširuje temu svoga članka, sa logora za odrasle i osvrće se na položaj dece u “Sisačkim logorima”: “koliko su se prema toj djeci koju smo zvali kozaračka djeca, nehumano odnosile vojske, jednako partizanska i njemačka, a kako je veliku humanost prema djeci pokazala druga strana. Crveni križ NDH i druge državne ustanove, Karitas katoličke crkve, a posebno obitelji Siska i drugih gradova, učinili su sve za spas te djece”.

Ova tvrdnja inž. Buturca, šokirala  je preživele Srbe iz Siska i okoline, kao i ljude koji su se ozbiljno bavili temom stradanja dece i odraslih u sisačkim logorima. Na sajtu Jasenovac (Donja Gradina) nalaze se dokumenti, zapisi svedoka i fotografije stradanja u logorima u Sisku i sistemu NDH logora.

Bivši direktor Muzeja žrtava genocida, pokojni Dragoje Lukić, i sam bivši logoraš-dete u Jasenovcu i dečjem ustaškom logoru Jastrebarsko, u knjizi „Rat i djeca Kozare“ drugo dopunjeno izdanje, 1990. http://www.jerusalim.org/cd/biblioteka/vecni_pomen/ii-deo_l.html
piše:

“Ustaško-njemački logor u Sisku, osnovan je krajem jula 1942, poslije ofanzive na Kozaru i Šamaricu, imao je u svom sastavu poseban logor – „Prihvatilište za djecu izbjeglica“ kojim je rukovodio liječnik Antun Najžer, ratni zločinac. Dječji logor u Sisku nalazio se pod pokroviteljstvom „ženske loze“ ustaškog pokreta i ustaške Nadzorne službe sa logornikom Rokom Fagetom na čelu. Od 29. jula 1942, do 8. januara 1943. kroz logor u Sisku je prošlo 7.000 djece. Prema podacima Ante Dumbovića, povjerenika Ministarstva udružbe NDH, samo za pet mjeseci umrlo je 1.600 djece. Ustaški logor za djecu u Sisku bio je poznat kao jedan od najozloglašenijih, jer su djeca, odvojena od roditelja, zatvarana u prostorije zaražene pjegavcem i tako ostavljana danimabez hrane i vode. 

Hroničari Kozare su zapisali da se rat poigrao sudbinama 23.858 njene djece. Ona su u ljeto 1942. otrgnuta iz majčinog naručja, po uzoru na Lebensborn, koji nije bio nikakav „Izvor života“, već kraj u koncentracionim logorima. Tada su se djeca našla na zlu putu, i počela da nestaju s brojevima oko vrata, umjesto imena koje njihove ubice nisu imale vremena da zapisuju. Bila su osuđena na strašnu, polaganu smrt, da umru od gladi i žeđi. U Staroj Gradiški, danima su tako ležala izmoždena dječja tjelesa, na kojima su sijale samo upale oči. U Jablancu i Mlaki djeca su čupkala travu i iz lokvica pila zagađenu vodu. U Cerovljanima nisu ni to imala.”

Lukić naglašava:

“Dječji logor u Sisku bio je u sastavu „Prolaznog logora za izbjeglice“ u koji su kaznene ekspedicije Nijemaca i ustaša, gotovo u toku čitavog rata, dovlačile žene i djecu. Majke su gonili na prisilni rad u Njemačku, a djecu trpali u „prihvatilišta“ iz kojih se teško izlazilo.

U osnovnu školu u Novom Sisku i solanu Reis, u prostorije križarskog doma i samostana Sveti Vinko, u Teslićevu staklanu i kupalište, u zgradu Guči i Sokolanu, ugurano je 6.500 mahom kozarske djece. Pod pokroviteljstvom „Ženske loze“ ustaškog pokreta, logornika Roka Fagete i Antuna Najžera, liječnika, počelo je njihovo umiranje. Ante Dumbović, učitelj, jedan od zaslužnih za izvlačenje dvije hiljade djece iz logora i njihov razmještaj u porodice, kao službenik Ministarstva udružbe NDH, zapisao je cifru od 1.152 umrle djece u toku jula 1942. Sačuvao je i 800 fotografija, potresno svjedočanstvo za sva vremena, o njihovom stradanju.

Veći broj ove djece ugušio je, po sopstvenom priznanju, Ante Najžer, ustaški ljekar. Izdašno je dijelio ubode zatrovanim injekcijama. Jedna igla bila je dovoljna za sve njegove žrtve. Mira Gajić, Milan Stanišljević, Anđa Ćirić, Nikola Bjelajac, Milinko Grublješić, Branka Stojnić, Kozarčani u prvoj godini života, morali su ovdje da umru kao i još mnogo njihovih vršnjaka.

Na putu bez povratka, kroz sisački logor je prošlo 7.000 djece odvojene od majki koje su odvučene u Jasenovac ili na prisilni rad u Njemačku”

Inž.Buturac ne pominje ove podatke.

I Mirko Peršen i D. Lukić u svojim knjigama odaju priznanje aktivistima zagrebačke partijske organizacije koji su radili u ustaškom Ministarstvu udružbe i Crvenom krstu. U Sisak su, krajem jula 1942. upućene Jana Koh, Vera Luketić i Dragica Habazin-Majka.Zajedno s učiteljem Dumbovićem, bukvalno su svako dete otimali od ustaša i od smrti, što je u saglasnosti s tvrdnjom inž. Buturca.

U skladu s tim tvrdnjama, Mirko Peršen na 292. strani knjige navodi izjavu Jane Koh, kao i nekoliko varijanti mogućeg broja dece koja su odvedena u Zagreb, Mlaku, Sisak i Jastrebarsko. Dnevnik Diane Budisavljević, pak, mnogo je precizniji i oštriji u kritici NDH vlasti, samog Stepinca i klera. Ona iznosi svu tragediju desetina hiljada srpske dece otetih od majki i smeštenih u logore i prihvatilišta NDH u kojima su zbog nebrige, nedostatka lekova i hrane umirala u prevelikom broju obzirom na dvadeseti vek i mogućnosti nabavki adekvatnih lekova.

Posle Drugog svetskog rata Diani Budisavljević oduzeta je kartoteka s imenima i poreklom hiljada spašene dece. Titova vlast nije joj odala priznanje.

O užasima logora u Sisku i genocida nad srpskom decom, svedočanstva učesnika znatno se razlikuju od viđenja g.Buturca.

 “Na zgradi je bio natpis „Školska poliklinika“ i stajala je zastava Crvenog krsta. Na ulazu, ispred kapije ispletene od bodljikave žice, smjenjivala se ustaška straža, a unutra, u svim prostorijama, na golom podu, u mokrini i truleži, ležala su djeca, prekrivena crnim oblacima muva.

– Vode, vapile su njihove izranjavane usne.

Solana je bila još grozomornija. Malo je djece koja su je preživjela. I ovdje je stajao natpis: „Dječje prihvatilište“, koje je, takođe, čuvala ustaška straža. Oko velikog dvorišta, barake i bivše solane bila je razapeta gusto ispletena žica, sem sa one strane gdje se nalazio debeli zid i na njemu izlomljeno staklo. Dvorište je služilo kao smetlište, tako da se potočić, koji tuda protiče, prljav i zelen, jedva probijao prema Kupi. Zgrada solane, sa golim betonskim podom, bila je ispunjena do poslednjeg mjesta. Djeca su ležala, čvrsto zbijena, jedno do drugoga. I sa debelih zidova, decenijama natapanih solju, širila se vlaga. Prigušeni jecaji postepeno su prestajali i djeca su tiho umirala.

Na poljani, kraj bivšeg Teslićevog kupatila, oivičenog visokom bodljikavom žicom, nalazilo se sedam baraka. Jedna baraka, dugačka 45, a široka 12 metara bila je prepuna djece, od novorođenčadi do dječaka od 10 godina. Starijih nije bilo. Ležala su nemoćno i živa i mrtva, zajedno. U ostalim barakama bile su žene. Samo dan ranije, oduzeli su im djecu i pobacali u baraku do njih tako da su mogle čuti plač koji nije prestajao. Od toga bolnog plača i nadošlog mlijeka majkama su prskale grudi.

– Nama, koje smo morale pripremiti preživjelu djecu za transport, srce se cijepalo od tuge – sjeća se Jana Koh, zagrebačka književnica.

Ustaški stražari između baraka, tek kada bi bili potkupljeni, dopuštali su majkama, mnogima posljednji put, da nadoje svoju djecu.

I tu radost, i djece i majki, niko ne može opisati. Male ručice su se savijale oko vrata, a usta se pripijala uz grudi. Majke su, uz duboke uzdahe i grčevite jecaje, suzama kvasile kose svoje djece.

A kada bi i posljednje dijete na grudima zaspalo, majke su, ophrvane tugom, tiho izlazile.

– Čuvajte nam djecu, čuvajte, rođene! – šaputale su jedva se držeći na nogama.”

II deo

ISELJENIČKI LOGOR CAPRAG

Lojze Buturac dalje piše:

“Prvi takav logor, zvan Iseljenički logor Caprag, trajao je od srpnja do listopada 1941. godine.

U njega je njemačka vojska dovozila Srbe koje je otpremala u Srbiju a na njihovo mjesto je dovozila Slovence koje je iseljavala iz Slovenije. U Sisak je tada dopremljeno 75 slovenskih obitelji. Sve te Slovence su preuzele sisačke obitelji, osigurali im primjereni smještaj, tako da je logor ostao uskoro prazan.”

Tih dana, iz svih većih gradova, po odluci hrvatske vrhovne vlasti, vozovi su iz NDH (uz ustašku i domobransku pratnju) odvozili Srbe s dozvoljenim minimumom garderobe i novca uz sebe, u Srbiju. Njihova imanja, stoka po selima, kao i višespratnice, banke, preduzeća po gradovima – sve je prisvojila NDH .

Do današnjeg dana, milioni zlatnih predratnih dinara Srbima nisu vraćeni. U sudskom procesu u SAD, g. Mihailo Šaškevič, rođeni Dubrovčanin, traži povraćaj akcija, vrednosti i nekretnina (hoteli u Dubrovniku) Srpske banke u Zagrebu; među akcionarima nalaze se : SPC, Mihailo Pupin, brojne srpske, hrvatske, češke i druge porodice.

Ono što je Pavelić započeo otimanjem Srpske banke, nastavio je Tito. Kako je privatna imovina vraćena, bar delimično, (Vaclavu Havelu, predsedniku Češke na primer) širom Evrope očekuje se da će EU iste zahteve postaviti i pred aktualnu hrvatsku vlast ( www.srpska-banka.com/vesti.html  )

Lojzo Buturac dalje navodi:

 “Posljednji logor je njemačka vojska u Sisku otvorila 17. svibnja 1944. pod imenom Sabirni logor Sisak. U taj su logor Njemci u travnju te godine u 23 kamiona dovezli 470 žitelja srpske nacionalnosti iz sela Dobroselo iz Like. Tada su se Njemci povukli, a logor prepustili hrvatskim vlastima. Upravitelj logora bio je domaći čovjek, siščanin Ivan Dumbović. Dumbović je činio sve što je u njegovoj moći da  olakša život tim logorašima. Sposobnije, koji su to željeli, podijelio je seljacima u susjedna sela, najviše u Preloščicu. Oni su u selu doduše nešto pomagali u poslu, ali su imali dostojan smeštaj i prehranu, tako da su hranu iz sela donosili svojima u logor. U Preloščici se za njihov život najviše zalagao Mijo Jančić. Upravitelj Dumbović je dozvolio, tko god si je našao neki ugodniji smeštaj od logorskog, neka slobodno ode iz logora. Zbog tog humanog postupka, logor je u rujnu već bio potpuno prazan. U srpnju 1984, pojavila se u Sisku i Preloščici skupina od trideset žitelja Dobrosela iz Like, bivših sisaških logoraša, na čelu s Nikolom Kantarom. Došli su se zahvaliti Siščanima i Preloščanima, posebno Miji Jančiću, na humanom zbrinjavanju u onom teškom ratnom razdoblju.”

ZAKLELA SE ZEMLJA RAJU… 

Ing. Buturac zaključuje:

“Ove činjenice do sada nisu bile poznate ili su krivo prikazivane. A hotimice su prešućivane činjenice o tome kako je komunistička vlast 1945. osnovala u Sisku logore, kroz koje je prošlo desetke tisuća logoraša, od kojih je možda polovica ostavila svoje živote.

Ipak, kao starom Siščaninu, inž. Buturcu, moguće i svedoku ratnih strahota, verovatno nisu promakla spomen obeležja posvećena tragediji srpske dece u sisačkim logorima. Verovatno ni njihovo, nehrišćansko uklanjanje. G .Buturac nije naveo izvor iz literature za svoju tvrdnju o posleratnim logorima, niti je dokumentovao spekulaciju o mogućem broju posleratnih žrtava, što će verovatno učiniti nekom drugom prilikom. Oko humanitarnog rada Dumbovića i Jančića postoji saglasnost.

U Srbiji je Miloslav Samardžić, urednik  časopisa “Pogledi”iz Kragujevca, objavio tokom poslednje dve decenije brojna dokumenta i svedočanstva o žrtvama nemačkih fašista, ustaša, sadejstvu partizana i ustaša u nekim slučajevima tokom NDH, terora u posleratnoj Srbiji, Šumadiji, posebno o stradanju sveštenika SPC.

I baš ta konstanta progona Srba i sveštenika SPC od aneksije BiH, tokom Prvog svetskog rata, NDH, komunizma, Tuđmanovog stvaranja Lebensrauma (ali i arbanaških genocida na KiM) najjasniji su pokazatelji stava i intencija prema Srbima i Srbiji.

U članku “Hapšenje i proterivanje u logor Caprag sveštenstva SPC i njihovih porodica iz Sremskih Karlovaca i akcija ustaške države i katoličkog klera na pokrštavanju pravoslavnih Srba”, autora dr. Tijane Muzikravić rođ. Mikić, dr. Petra Mikića i Angeline Nikolić, dece prote Mikića, svedoka stradanja, navode se imena srpskih sveštenika i njihovih porodica kojima su oduzeta ljudska prava, zabranjen rad, zaplenjena imovina i koji su bili  poslati u ustaške logore Jasenovac, Caprag kraj Siska i Slavonsku Požegu.

Pljačku SPC i njene imovine (i pre proglašenja NDH) sa prozora svoga stana u Stefaneumu u Sremskim Karlovcima, posmatrali su članovi porodice prote Mikića, autori članka (str. 37.).

“Rulja koja je ušla u prostorije Bogoslovije iznosila je iz magacina na dvorište i raznosila džakove s namirnicama, velike količine posuđa, tanjira, pribora za jelo i drugih stvari, a najveća jagma bila je oko velikih bala sa štofom za bogoslovske uniforme.. Kada su pojedinci sašili i obukli kapute i odela od karakterističnog štofa koji je koristila Bogoslovija za svoje pitomce, lako je bilo po njima prepoznati pljačkaše
koji su pretežno stanovali u delu Karlovaca koji se naziva Švapska…” 

Po  svedočenju porodice Mikić, devetog jula 1941. u internat Stefaneum u Sremskim Karlovcima, ustaše su zatvorile protu Grigorija Mikića sa suprugom Smiljom i četvoro dece, protu Stevana Avramovića sa suprugom i usvojenom sinovicom, paroha Živka Tedića sa suprugom i troje dece, sveštenika Miloša Dokmanovića ,sveštenika Rada Miljkovića, jeromonaha Mardarija, Nikolu Milovanovića profesora Bogoslovije i Radovana Miškovića, sveštenika iz Beške Jovana Živanovića sa suprugom, sveštenika iz Krčedina Branka Šimića sa suprugom i sinom i mnoge druge.

Na Petrovdan 12.jula 1941, furgonima su prebačeni u logor Caprag u kome su zatekli sveštenike SPC iz drugih mesta sa članovima porodica: protu Tedića sa porodicom, protu Jovana Živkovića s porodicom, protu Milojevića iz Virovitice sa sedmoro dece, protu iz Bosne sa suprugom, udovicu Petra Teslića (kome su  ustaše testerom odesekli glavu te prikazivali fotografiju po logoru). Među njima bilo je beba starih par dana i nemoćnih staraca (prota Pajić iz Petrinje). Mati prote Mikića,starica od 90 godina, udovica sveštenika iz Martinaca, nalazila se u logoru u Slavonskoj Požegi. U logoru je, među mnogima, umro i drĐorđe Sterio (predsednik Stola sedmorice iz Zagreba) zbog nedostatka lekova.

Tretman uprave logora (rad po žezi, kažnjavanja, fizičko iznurivanje) ali  i okolnog stanovništva bio je ispod civilizacijskih normi (protu J.Živkovića Hrvatice su pljuvale i čupale za bradu). Mlada dr. Mirjana Mikić, tek diplomirani lekar, radila je u jednoj prostoriji,” ambulanti”.

Namera NDH bila je da pokatoliči Srbe, a crkve i manastire na Fruškoj Gori pretvori u katoličke crkve i samostane (Okružnica br. 48468 od 30. juna 1941, Rezolucija Biskupske konferencije br. 235 od 30. jula 1941. pod predsedništvom nadbiskupa A. Stepinca, kao i dopunska tumačenja vlade NDH br. 818 od 13. januara 1942.).

Interesantno je da se ovo pitanje ni u Srbiji ni Hrvatskoj ne istražuje dovoljno, što je verovatno želeo da podvuče i g. Buturac .Takođe, možda i da ukaže na ideološki slične matrice novih “demokratija“ u obe post-komunističke države.

No, sledeće činjenice su nesporne:   

Na groblju u Sisku postojalo je obeležje za stradalu decu (fotografija u knjizi ”Bilogora i Grubišno Polje 1941.-1991, dr.Milana Bastašića, str. 446 i 448 : polaganje venaca na Dečjem groblju u Sisku). U knjizi „Rušenje antifašističkih spomenika u Hrvatskoj 1990.-2000“, Zagreb, 2001, na str. 202: – Moslavačka ulica – na mestu gde je bio ženski i dečji koncentracioni logor 1942-1944. podignut je spomenik 1961. Spomenik je srušen 1991. -Šetalište Vladimira Nazora – na zgradi Doma kulture nalazila se spomen ploča u znak sećanja na zatvorenike bivšeg koncentracionog logora 1942-1944. Ploča je postavljena 1960 s uklesanim tekstom:

 „Živima na sjećanje – mrtvima na spomen“. Uklonjena je 1991.

III deo

SVEDOČANSTVA OČEVIDACA

-Moja porodica i ja bili smo zatočeni u logoru Caprag. U Capragu nije bilo Nemaca, već samo ustaša, Hrvata – tvrdi inženjer u penziji, gospođa Mira Mitrović. Više od jednog veka pogroma nad Srbima, posebno sveštenicima SPC, nije zaobišlo ni uglednu porodicu ove stasite i danas lepe i razborite žene.

Zajedno s advokatom Petrom Vučetićem, napisala je „Pomenik“ (1999. “Matra“), svedočanstvo o genocidu nad Srbima u opštini Kalesija 1941.-1945, parohiji njenog oca, sveštenika Dušana Mitrovića.

U Kalesiji je tokom NDH pobijeno pet stotina Srba, od čega je 443 precizno navedeno imenom, prezimenom, godinom i mestom rođenja. Meštani  Dubnice, Gornje Brđe, zaselaka Dubnice (Kojići, Brda), Zolje, Jajića, Jeginovog Luga, Donjih Rainaca (zaselak Mitrovići), Kalesije, mahom deca, žene i mladi pobijeni su od strane muslimana 10. aprila 1942. na dan nezavisnosti NDH. Većina muškaraca već je bila internirana u logore, pobijena, najverovatnije u jamama Jadovna.

U  prilogu knjige nalaze se beleške prote Dušana Mitrovića iz Osmačko-Dubničke parohije ( smeštene između Tuzle i Zvornika a pokrivala je i Kalesiju) u kojima su navedena imena zločinaca i mesta porekla: Huso Osmanović-Salibašić, Aljo Bećić Muharemov iz Erić Rainca, Suljkanović Mehin i Salih Suljkanović Mehin, zvani Veizović, Sinan Vi(j)dić (nečitko), Alija Omerović i njegov brat, Đulaga Paloš iz Rainaca, Ibro Eminović-Eminov, Đemo Memišković Mehmedov, Haso Suljakanović Mešanović i njegov brat Mešan, Ibrahim i Juso Ferizović iz Tupakovića, Mujo Dervić iz Jelova Brda.

Takođe, sačuvana pisama članova porodice Mitrović (Mileve Krulj, rođ. Mitrović bratu Ratku, sudiji Vrhovnog suda u Bosni) svedoče o strahu i teroru ustaša (muslimana), njihovoj pljački i nasilju, zločinima bez presedana.

Baku inž. Mitrović, staru popadiju Mitrović, muslimani su živu spalili u sopstvenoj kući u Raincima – Jeginovom Lugu na Dan NDH 10. aprila 1942.

„Toga dana je pobijeno i spaljeno celo selo Jeginov Lug – Rajinci. Jedino se spasao mali Jovo Perić, otac dr. Dimše Perića, profesora Teološkog fakulteta u Beogradu. Jovo je prešao reku Spreču i otišao kod Brane Savića. Prilikom pokolja, zelena legija, ustaška formacija, ubila je i petogodišnjeg Ljubišu Krulja, sina moje tetke Mileve. Tetka Mileva i dve lepe mlade devojke iz porodice Sandić, odvedene su i služile za iživljavanje zelenoj legiji Hadžiefendića iz Tuzle, a potom su bile ubijene.“ („Pomenik“str. 19).

Ponovili su se zločini muslimana „šuckora“ iz Prvog svetskog rata (Vladimir Ćorović “Crna knjiga“ – Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Prvog svetskog rata 1914.-1918. godin , internet izdanje, Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912.-1918. godine, njihovih potomaka i poštovalaca Beograd, podružnica Trebinje, 1996, Čigoja štampa) u još strašnijem genocidu, sada zajedno s ustašama tokom NDH. U poslednjim ratovima, opet su „zaboravljeni“ zločini muslimana nad Srbima u istočnoj Bosni – govori Mira Mitrović.– A to zataškavanje, zločin je sam po sebi.- ističe.

Inače, Mirinom dedi, narodnom tribunu Petru – Peri Mitroviću, austougarski okupatori su tokom Prvog svetskog rata, nadenuli nadimak „Pop-đavo“. Kada su ga napokon uhvatili, u lancima su ga, sa mnogim uglednim Srbima, sproveli u logor u Arad. Pevao je uz put i bodrio narod. Vratio se 1918. oboleo od TBC , s odličjem za patriotski rad. Pred smrt, krstio je unuku Miru.

Po formiranju NDH ,sveštenik Dušan Mitrović, Mirin otac, uhapšen je  i sa članovima porodice poslat u iseljenički logor Caprag, sabirni logor za sveštenike SPC i njihove porodice.

-Na molbu Milana Nedića,nemačka komanda je intervenisala, pa je veća grupa sveštenika sa porodicama prebačena u Srbiju – seća se g.đa Mitrović.

-Celoga života prate me slike  privođenja moje majke, sestre i mene, na Petrovdan 1941. Nas tri uhapsili su Ahmet Imanović (činovnik opštine Kalesija), student medicine Skopljaković koji je 1943. otišao u partizane, a po kome je nazvana jedna ulica 1944, te geometar iz Zvornika Osman, musliman iz Hercegovine koji je i posle rata radio kao geometar u Sreskom narodnom odboru u Zvorniku! Oca su odveli pre nas, a nas tri zatvorili su u praznu osnovnu školu. Moja stara baka je peške, celu noć sama silazila niz planinu da vidi kuda su joj odveli sina, snahu i unuke. Sećam se prašnjavog kamiona u kome smo se ponovo srele s ocem, punog izmučenih Srba. Celog života prate me lik i silueta moje bake koja bespomoćno stoji u oblaku prašine na cesti, nemo gledajući za kamionom koji nas odvodi u nepoznato.-svedoči M. Mitrović.

Ispred železničke stanice u Tuzli s nevericom nas ispraćaju poznanici,  drugovi:

-Sve ćemo vas osvetiti! – dovikuje nam moj drug Aco Jakšić (18) onako buntovno, dečački.– Spazim ispred stanice i Zvonka Dragicu, Hrvata, druga iz gimnazije, vođu puta, ali sada u ustaškoj uniformi – pravi se da me ne poznaje. Iz kamiona prebacuju nas u prljave furgone u kojima se ne može disati od vrućine i smrada. Tu se obavlja i nužda.

Po dolasku u Slavonski Brod, Srbe prebacuju na kamione i „prikazuju“ građanima:

-Sećam se mališana u belim soknama koji su nas gađali jajima i đubretom…I uplakanih srpskih gospođa koje su pokušavale da sa svešteničkih mantija iščetkaju prašinu…..

Isti model agresivnog ponašanja stanovnika Hrvatske, prema braći u Hristu, dojučerašim komšijama, Srbima, snimljen je kamerama domaćih i stranih TV ekipa i tokom poslednjeg etnocida nad Srbima iz Hrvatske. I šta više, kontinuirano se ponavlja kroz šovinističke izgrede u Vodicama, Splitu, Dubrovniku – u XXI veku u Evropi!

Logor Caprag

Mira Mitrović seća se noći  dolaska u Caprag.

-Vidimo da smo u Capragu, predgrađu Siska. Neka meraja, ravnica…Onako umorni, gladni i žedni, gubimo svest…Sedim s majkom i sestrom na travi, ne znamo više ni sopstvena imena, ni gde smo i zašto smo krenule…Stižu neki mladići, zatvorenici Srbi, da nas umire, da ne premremo od straha kada spazimo ustaše. Polako nas vode u topovske šupe: po betonu bačena slama. Mene je doveo student iz Beograda, zvao se Tesla. Tik do mene, sveštenik Svitlić sa suprugom. Bili su iz Bjeljine, dece nisu imali. Kada je svanulo, pogledam i vidim da je šupa puna izmučenih ljudi, izbeglica, sveštenika, nekoliko sisačkih radnika.

Život u logoru bio je surov – ustajalo se u pet: izmišljali su posao. Moj otac, prota Dušan, stalno je bivao kažnjen i iznurivan glađu stajao bi u kavezu u kome satima nije mogao ni da se pomeri. Od tuge, ni nas tri tada ne bi jele splačine od kuvanih žutih krastavaca s malo brašna. Boleštine, tifus i dizenterija harale su logorom. Kao stoku, nekoliko puta su nas obučene terali u Kupu na kupanje. Nikakvi lekari nisu dolazili, što je bilo protivno svim važećim konvencijama. Najstrašnije poniženje bio je zajednički toalet za sve. Jedna obična daska s više otvora samo prebačena preko septičke jame. Noću nismo ni izlazile, plašeći se ustaša koji su masovno silovali mlade žene i devojke. Zaplakala sam kada sam videla sveštenika u mantiji kako čisti septičku jamu. – s uzdahom govori Mira Mitrović.

Ističe da je bilo i časnih ljudi, poput njenog kolege Miroslava Solda, sina rudara iz Bukinja, studenta medicine u Zagrebu.

 -U očima tog mladog Hrvata videla sam suze i stid. Želeo je da mi pomogne.

Jednom prilikom, dok su kopale krompir u polju, Miri se poverila mlada žena. Šapatom joj je ispričala da su joj muža, jednog od vlasnika fabrike „Gavrilović“, ustaše zaklale i odsekle mu glavu. U logoru Caprag bila je s majkom i dvoje dece. Dodala je da su prijatelji platili otkup Nemcima i da će ih prebaciti u Srbiju.

–Samo tog jutra videla sam jedno nemačko vozilo u logoru, nikada više. Svu vlast držale su ustaške jedinice. – podvlači gđa. Mitrović.

Porodica Mitrović prebačena je u Srbiju gde je dočekala oslobođenje. Da apsurd bude veći, Mirin otac, prota Dušan, po oslobođenju biva premešten u Zvornik (parohija spaljena i uništena tokom rata) i tu zbog vođenja crkvenih knjiga, paralenih s matičnim državnim knjigama, biva posle nemačkih i ustaških hapšenja, uhapšen i od strane komunista!

-Nama ne trebaju popovi! – uzvikivao je tada komesar Milan Pantić Tenk.

Tek iz današnje perspektive jasno je koliko su se takvim zabranama popisa parohijana SPC, u stvari zatirali podaci i činjenice o srpskim stradalnicima, njihovom postojanju na tim prostorima, kulturi, imovini. Istovremeno, katolička crkva, nikada na uvid nije dostavila ni broj, ni imena pokatoličenih Srba. Muslimanima, sem kada oni to sami poput Alije Izetbegovića, ne bi pomenuli (baka srpska pravoslavka), niko nikada nije ni tražio poreklo. Mira Mitrović ,u knjizi „Pomenik“(str. 5) podseća :

Tokom Drugog svetskog rata u okupiranoj Srbiji oformljene su, skoro ilegalno, dve komisije za prikupljanje podataka o zločinima ustaša nad Srbima u NDH. Jedna komisija bila je pri Komesarijatu za izbeglice (čiji je komesar bio Toma Maksimović), a druga komisija bila je u Srpskoj pravoslavnoj Patrijaršiji. Inicijator i pokrovitelj Komisije u Patrijaršiji bio je  zamenik Patrijarha, mitropolit skopski Josif, koga su
Bugari proterali iz Skoplja. Patrijarh srpski, Gavrilo, bio je zatočen u zloglasnom logoru Dahau, kao izraziti protivnik fašizma odnosno nacional-socijalizma. Obe komisije radile su predano i uspešno. Nova država nasledila je dokumentaciju Komesarijata, a primerak Patrijaršije zaplenila je OZNA, policija nove države. Postojao je i drugi primerak Patrijaršije koji je prisvojio jedan profesor Univerziteta u
Beogradu.-tvrdi M. Mitrović. – Tako su u javnost dospeli samo fragmenti i to posle Titove smrti…Od SANU i Srpske Patrijaršije očekivalo se više.

Svedočenja i citati iz knjige „Pomenik“ živog svedoka stradanja u Capragu, inž. Mire Mitrović, pobijaju tvrdnje g.Buturca o humanosti i čovečnosti u sisačkim logorima.

IV deo

SVEDOČENJE MARIJE KRKOVIĆ 

-Jasno se sećam oduševljenja građana Siska koji su 1941. radosno bacajući bukete dočekivali nemačke tenkove na ulicama -govori Marija Krković, penzionisani socijalni radnik.-Tada mi još nije bilo jasno kolikim smo zlom okruženi tu, u sred Siska, gde smo se brat i ja školovali, odrastali.

Naše selo, Mali Gradac bilo je čisto  srpsko, a susedno, Maja, čisto Hrvatsko. Iz tog sela su ustaše načinile pokolj po Baniji 1941. Pre Drugog svetskog rata, međunacionalni odnosi bili su korektni – posećivali smo se, ženili i udavali, išli na proslave. Ipak, na vašarima i igrankama, češća su bila ubistva srpskih mladića. Nekada bi i po četvorica, petorica bili ubijeni zbog beznačajnog razloga. Slavili smo Sv. Nikolu, najrasprostranjeniju srpsku slavu i svo troje dece Krkovića odraslo je uz roditeljsku pažnju, a posebno ljubav baba i deda, ponosnih Banijaca. Otac, kao prvi čovek u opštini, savesno je vodio brigu o meštanima. Školovali smo se u Sisku kuda smo se i preselili 1937. Stanovništvo Siska činili su Srbi i Hrvati u jednakoj razmeri. Pola Banije, specijalnim jutarnjim vozom dolazilo je svakoga jutra na nastavu u gimnaziju u Sisku. Uživala sam u tim putovanjima.

Prvi susret s malim komšijom kajkavcem, Pepom, nije bio prijatan :

-Prokleti Vlah, za kaj si prišel sim, idi u svoju šumu!

Naravno, deca su kasnije prevazišla nepoverenje odraslih i zajedno se lepo igrala.

-Svi smo bili članovi SOKOL-a i učestvovali u radu sekcija 1935.-36. Već 1939. primljena sam u SKOJ u gimnaziji. Lepo smo se družili svi, Srbi i Hrvati, bez razlike. Na sastancima SKOJ-a učili smo rusku istoriju i ruski jezik. Čitali smo ruske klasike, razgovarali o muzici i kulturi. Najmanje se govorilo o politici. I tada je, kao i danas, bilo te malograđanštine, da je ispravnije učiti tuđu, no svoju istoriju. U SKOJ-u je bilo i Hrvata i Jevreja. Mnogi Jevreji priključili su se kasnije, zajedno sa Srbima, antifašističkoj borbi. Moj drug, Miroslav Šrajber (Jevrejin) bio je interniran u logor u Italiji. Po kapitulaciji Italije vratio se u Jugoslaviju i pridružio partizanima. Kasnije smo zajedno studirali.

Tek kada su Nemci ušli u Sisak, na naše zaprepašćenje, mnogi od naših dojučerašnjih drugova, profesora, katoličkih sveštenika, Hrvata, obukli su ustaške uniforme. Inače, profesorski kadar bio je mešovit: profesor srpsko-hrvatskog jezika Jovanović bio je iz Šapca, dok je direktor bio Hrvat, Ivan Rupčić, koji je već prvog dana obukao ustašku uniformu.

Bake i dede koji su ostali na Baniji doživeli su ustaški pogrom.

-Deda Jovo je doživeo apopleksiju, šlogirao se kada je video kako mu vojnici NDH pale kuću. Tako nepokretnog krili su ga po zbegovima od ustaša. Ujaka Miladina Ćerana, krojača iz Gline, ubile su ustaše. Najmlađa tetka, Ana, svojim očima videla je krv koja je curela iz crkve u Glini i po kojoj su meštani bacali kreč kako bi sprečili zarazu. Ime Miladina Ćerana, vlasnika prvog automobila u Glini, bilo je ispisano na bronzanoj ploči Spomen obeležja u Glini. Spomenik je srušen tokom „Oluje“.

U knjizi „Reka smisla Momčila Krkovića“, vajar Krković, Marijin brat, oslikava atmosferu iz prvih dana fašističke Nezavisne Države Hrvatske 1941.

„NDH je užurbano sama sebe uspostavljala. Svi žitelji, sem onih koji su bili upućeni, bili su zbunjeni – i Srbi i Hrvati. Još od aprila u sredstvima „promidžbe“ objavljivano je da svi Srbi koji žele da budu građani NDH treba da pređu u katoličku veru i samim tim sebi obezbede miran i  lagodan život. Sa majkom i sestrom sam odlazio u katoličku crkvu kod župnika i učio „Zdravo Marijo“ i ostale molitve. Negde krajem godine trebalo je da dođe do krštenja i pričešća po katoličkom ceremonijalu. Mi to nismo dečekali jer smo 23. avgusta, pomoću nekih papira koje je otac dobio iz Beograda od starijeg brata, verovatno zadnjim ili predzadnjim vozom, uspeli da stignemo do Zemuna (NDH) a odatle skelom za Beograd. Da smo se pokrstili i ostali u Sisku, do zime bismo svejedno stigli u Beograd niz Savu.

Sećam se te strašne zime, kada smo išli na Ada Huju da skupljamo granje i stabla za ogrev, kako smo videli mnoge nasukane leševe, baš onakve kao na Hegedušićevim slikama – leševe novih katolika pravoslavnog porekla za koje njihovi krstitelji nisu imali baš mnogo strpljenja.

Caprag, kod Siska, bio je polazna plovna stanica za one koji su poverovali.“

(str 43. M. Jevtić “Reka smisla Momčila Krkovića“)

Iz rodnog Malog Gradca sve komšije porodice Krković bile su odvedene na pokrst u Glinu jula 1941. Niko se nije vratio. Interesantno je da je u zaborav gurnuta i racija maja 1941. u Glini kad je uhapšeno nekoliko stotina Srba, pobijenih na obalama Kupe. Danas, tu nema nikakvog obeležja.

Sveštenici u jarmu         

Marija Krković posebno ističe predan obrazovni i vaspitni rad prote Baraća, veroučitelja i njegove supruge koja je vodila đački hor.

-Svakim svojim gestom, prota Barać, dvostruki doktor nauka, trudio se da uzdigne kulturni nivo gimnazije, učenika, grada u celini. Plemenit i blag, svakoga bi učenika posavetovao, poslušao. Organizovao je divne ekskurzije na Oplenac. Početkom rata imao je oko pedeset godina.

G-đa Krković opisuje ulazak Nemaca u Sisak, zaposedanje gimnazije, raspuštanje škola, prva hapšenja. Prvi sused, ustaša, upozorava Krkoviće da se kriju, beže u Srbiju, spasavaju žive glave.

-Protu Baraća su odmah uhapsili. Hapšeni su i komunisti, ali su tada svi odreda bili Srbi. Tada niko od hrvatskih komunista nije uhapšen. Vezane žicom, sproveli su ih u Caprag, predgrađe Siska. Koliko mi je poznato, tamo danas ne postoji nikakvo obeležje.

Marija Krković opisuje dugu kolonu uhapšenih koje ustaše sprovode u logor.

-Radoznalost je naterala Nenu Bidžić, Gabrijelu Keler i mene, da diskretno pratimo kolonu, kako bi videle da li ima nekoga od poznatih u njoj. Nena nije bila članica SKOJ-a, ali smo kod nje krile letke, knjige, proglase. Njen brat Gojko uhapšen je krajem maja i sproveden u Jadovno gde je i ubijen.

Sledeći put kada smo otišle tokom leta, bile smo poražene prizorom: šestorica pravoslavnih sveštenika, obučenih u mantije, izmučeni i prašnjavi, tiho su, upregnuti u volovski jaram, vukli dve ogromne bačve vode s Kupe. Među njima bio je i naš dragi prota Barać! Tamo nije bilo nikakvih nemačkih, već samo ustaških stražara. Katolički veroučitelj, profesor Kreč, odmah se pridružio ustašama. – seća se Marija Krković.

Nema podataka da je brat u Hristu pomogao Srbima ,dojučerašnjim kolegama. Krkovići su se avgusta meseca prebacili u Srbiju gde su preživeli teške izbegličke dane. Marijin brat Momčilo, u knjizi M.Jevtića “ Reka smisla Momčila Krkovića“, ističe kuriozitet:

„Vlast u Srbiji pod Milanom Nedićem imala je izuzetno dobro organizovanu brigu o izbeglicama. Svi đaci su dobijali stipendije, niko nije bio gladan. Škola je bila smeštena u Beogradskoj ulici 9, blizu Slavije, u privatnoj kući na sprat. Programi su bili jasni i neopterećeni. A tek profesori! Većina njih kasnije bili su univerzitetski profesori (I.Mamuzić, P.Mitropan, J.Šepa, K.Svinarski…)
(„Reka smisla Momčila Krkovića“, M.Jevtić, str. 47).

Kasnije je M.Krković pohađao crtanje kod I.Tabakovića u zgradi Muzeja Kneza Pavla (današnjem Narodnom muzeju koji više godina, u mirnodopskim uslovima, nije otvoren za posetioce). U okupiranom Beogradu, Marija Krković bila je ilegalka, a 1944. pridružila se NOB-u. Ranjena je na Sremskom frontu. Komunistička vlast vraća Krkoviće u Sisak gde doživljavaju savezničko bombardovanje.

– U Sisku nisam zatekla puno poznatih. Nenu, moju drugaricu, ubili su fašisti, kao i mnoge Srbe, tokom povlačenja. Srbi su izginuli i otišli, sve je učinjeno da im se pomognu da odu. Danas se namerno zamagljuje istina, ruše spomenici i sva stradanja i svi logori u Sisku se podvode pod jedan logor – zaključuje gđa. Krković.

Spomenik žrtvama ustaškog pokolja u Glini sačinio je Momčilo Krkovića koji je obnovio i crkvište u Glini. Patrijarh Pavle osveštao je spomenik četvrtog avgusta 1995. Sutradan, petog avgusta, pala je prva hrvatska granata na dom Krkovića. Po drugi put u jednom veku preživeli su agresiju. Marija Krković žustro objašnjava marketinško prekrajanje istorije u Hrvatskoj.

-Posebno me je povredilo kada sam 1972. u Sisku videla bilbord: “Izađite 27. jula na proslavu ustanka hrvatskog naroda i ostalih.“ Ja znam da je to skoro 100% bio antifašistički ustanak Srba u Hrvatskoj. Hrvati su u partizane stigli tek po kapitualciji Italije. Mnogi i pravo s ruskog fronta. Ali, papir trpi sve… No, ima nas još živih koji znamo istinu. Zapisaćemo i reći svojoj deci, unucima, praunucima. -zaključuje Marija Krković.
Srbija treba svim Hrvatima koji su imali hrabrosti da spasu i jedan srpski život, odajti priznanje, kako to Jevreji čine Medaljom pravednika među narodima. Otvoreno je pitanje da li bi oni, ili njihovi naslednici, smeli to priznanje da prime.
Posle mnogih decenija, Skupština Beograda odlučila je da ime jedne ulice posveti Diani Budisavljević (supruzi dr. Julija Budisavljevića), Austrijanki, koja je učinila veličanstven podvig spasavajući hiljade srpske dece u Zagrebu i Hrvatskoj tokom fašističke NDH.

Bilo bi logično da je ovakvoj ličnosti, makar i posthumno, dodeljena Nobelova nagrada za mir.

Danka Kojadinović 
U Beogradu, 27. novembra 2010.

Bibliografija:
1. ”SISAČKI LOGORI ZA ODRASLE U NDH” Lojzo Buturac,

Str.131. Pučki kalendar Sisačko-moslavačke županije za 2010.(gradovi: Glina, Novska, Petrinja, Kutina, Sisak, Hrvatska Kostajnica), CVOR, Bjelovar, Matice Hrvatske 24

2. “Evropa između žica”, Đorđe Đurić, Biblioteka poruke, knjiga 4, Spomen područje Jasenovac, 1974.

3 .“Pomenik” Petar Vučetić, Mira Mitrović, Matra dizajn,1999, Beograd

4. “Rat i djeca Kozare”, Dragoje Lukić, http://www.jerusalim.org

5. ”Ustaški logori”, Mirko Peršen, Zagreb 1990, (drugo prošireno izdanje)

6. “Reka smisla Momčila Krkovića”, Miloš Jevtiđ, Beogradska knjiga, Beograd

7. “Hapšenje i proterivanje u logor Caprag srpskog pravoslavnog sveštenstva i njihovih porodica iz Sremskih Karlovaca i akcija ustaške države i katoličkog klera na pokrštavanju pravoslavnih Srba” dr Tijana (Mikić) Muzikravić, dr Petar Mikić i Angelina Nikolić

8. „Bilogora i Grubišno Polje 1941.-1991.“ dr Milan Bastašić

9. Dnevnik Diane Budisavljević