„Novosti“ imale uvid u dokumentaciju BIA: Patrijarha Gavrila pratile sve tajne službe

Reporteri „Novosti“, prvi novinari u Istorijskom arhivu Beograda kojima je predstavljena građa BIA. Pojedine dosijee počeli da vode Specijalna policija i Gestapo, a posle rata nastavila Udba

Korice sa 131 dosijeom, u kojima je 4.600 dokumenata na više od 20.000 strana, a među njima i dosije srpskog patrijarha Gavrila Dožića, koga su, čini se, pratile sve službe, kao i dve kutije opšte arhive – to je sadržaj dokumentacije koju je BIA dostavila još 2003. Istorijskom arhivu Beograda, a danas je dostupna istraživačima.

Među dosijeima koje su vodili Specijalna policija Beograda i Gestapo, a zatim nasledili Ozna, Udba, SDB i na kraju BIA, nalaze se, pored Dožićevog, i dosijei predsednika Komesarske uprave Milana Aćimovića (Nedićevog prethodnika), komandanta banjičkog logora Svetozara Vujkovića, jedne od najznačajnijih ličnosti Specijalne policije Božidara Bećarevića, kao i ministra policije 1942-1943. Tanasija Dinića. Tu su i dosijei Milisava Grujića, kapetana ljotićevog Srpskog dobrovoljačkog korpusa, Strahinje Janjića, šefa malo znanog „srpskog Gestapoa“, specijalne obaveštajne formacije koju su stvorili Nemci, Valtera Grubera, jednog od glavnih cenzora u okupiranoj Srbiji, Milana Stojadinovića, predsednika predratne Vlade, Dragoljuba Jovanovića…

NIJE DOSTUPNO JAVNOSTI

Ovaj materijal, kako objašnjava pomoćnik direktora Mandić, nije otvoren za javnost, s obzirom na to da još nije donet zakon o tretiranju dosijea, niti zakon o arhivima. Tako se primenjuje interni Pravilnik o korišćenju arhivske građe, po kome je dozvoljen uvid uz nadzor i odobrenje direktora, u naučne, obrazovne, informativne i slične svrhe. Ostali uvid mogu izvršiti samo uz odobrenje Višeg suda.

Po rečima Slobodana Mandića, pomoćnika direktora Istorijskog arhiva Beograda, ova građa sadrži personalne dosijee, zapisnike sa saslušanja pred Specijalnom policijom ili Gestapoom, kao i saslušanja specijalnih agenata posle rata pred Oznom, zatim pisma, dopise, delove zapisnika sa suđenja, materijale o političkoj aktivnosti pojedinaca između dva rata, dokumentaciju o optuženima za ratne zločine posle rata. Posebna pikanterija je da su neke od dosijea počeli da vode još Specijalna policija i Gestapo, a nastavila ih Udba.

– Dosijea BIA smo dobili u dva navrata, 2003. Veći deo građe, oko 70.000 dosijea, završio je iz BIA u Arhivu Srbije, dok su ovi dosijei stigli kod nas jer se naslanjaju na dokumentaciju koju smo dobili 1968. i 1982. – kaže Mandić.

Posebno zanimljivi su dosijei komandanta Banjice Svetozara Vujkovića i šefa 4. „antikomunističkog“ odseka Specijalne policije Bećarevića. Vujković daje prilikom saslušanja u Ozni vrlo iscrpan opis osnivanja i svakodnevnog života u banjičkom logoru, spiskove streljanih, ali i rešenja o spasavanju života pojedinaca i ilegalnih grupa. Po rečima istoričara Aleksandra Stojanovića, koji je imao uvid u deo dokumentacije, vidi se da su agenti Specijalne policije, uključujući i Bećarevića, nudili novim komunističkim vlastima da rade za njih među emigracijom. Bećarević je čak predlagao istražiteljima da fingiraju njegovo bekstvo i ubace ga kao agenta u inostranstvu.

Iz Vujkovićevog elaborata o Banjici, vidi se da je za kategorizaciju zatvorenika i određivanje ko će biti u kvotama za streljanje glavni krivac Dragoljub Jovanović, prvi čovek Specijalne policije i komandant grada.

Autor: V. CRNjANSKI SPASOJEVIĆ

Izvor: NOVOSTI

Vezane vijesti:

Ponosni na srpskog patrijarha Gavrila i vojvodu Bojovića …

Ni Englezi ni komunisti nego srpski narod | Jadovno 1941.