SRBI U HRVATSKOJ Fragmenti o zločinu, pljački i etničkom čišćenju

Ћирилица

Priredila Ljiljana Bogdanović

Prema dokumentima i saopštenjima izbegličkih i drugih udruženja Srba iz Hrvatske, i autorima Milojku Budimiru, Jovanu Kablaru, Đuru Kuljaninu i Milanu Vojnoviću

Za vreme poslednjeg građanskog rata iz Hrvatske je proterano više od  400.000 Srba. S tim je ostvarena strategija hrvatske politike – svođenje broja Srba u Hrvatskoj na tri do četiri  procenta.
Srbi u Hrvatskoj do kraja 1990. godine imali su status konstitutivnog i državotvornog naroda, sa potpuno istim pravima kao i Hrvati u Hrvatskoj. Danas  su izbeglice i prognanici razasuti po čitavom svetu, a Srbi koji su ostali u Hrvatskoj su na razini ispod nacionalne manjine, što jasno ukazuje na njihovu tragičnu sudbinu.
Na vlastitoj zemlji Srbi su proglašeni za agresore i teroriste i bez obzira na to što je RSK bila pod zaštitom Ujedinjenih nacija, tokom 1995. godine usledile su završne operacije u kojima je bila angažovana i američka avijacija. U akcijama „Bljesak“ i „Oluja“ ubijeno je oko  2.500 Srba, a prognano više od 250.000. Na taj način ukupan broj Srba na teritoriji današnje Republike Hrvatske, u odnosu na njihov broj od 1990, smanjio se za više od dve trećine. Za integraciju Hrvatske „Oluja“ nije bila neophodna, ali je za čišćenje Srba i na njihovo svođenje na Tuđmanovih tri do četiri odsto bila potrebna.
Prema popisu stanovništva  od 31. marta 2001. godine, u Hrvatskoj je bilo  4.437.460 stanovnika. Od tog broja, Srba je 201.631 ili 4,54 odsto. Prema ranijem popisu iz 1991. godine, Srba je bilo 581.663 ili 12,2 odsto. Međutim, prema „srpskoj statistici“ bilo ih je 750.000 ili 17 odsto, a  prema proceni nekih srpskih istraživača iz Hrvatske  bilo ih je 1981. godine 816.000, a 1991. godine 849.000, što je činilo 18 odsto od ukupnog broja stanovnika.
Srpski narod u Hrvatskoj,  do donošenja Ustava Republike Hrvatske 25. decembra 1990,  nosilac je suvereniteta i konstitutivnosti. Ta konstitutivnost bila je zagarantovana još od sredine 19. veka,  a potvrđena više puta tokom 20. veka. Proglašenjem Srba za nacionalnu manjinu stvoren je razlog za izbijanje građanskog rata u Hrvatskoj. Posle formiranja Republike Srpske Krajine (19. decembar 1991. godine) došlo je do izdvajanja srpskog naroda iz Hrvatske, a ubrzo zatim i do oružanih sukoba.

 

UZURPIRANA IMOVINA
Vrednost evidentirane privatne imovine ostale iza Srba izbeglih iz Hrvatske se prema nezvaničnim podacima procenjuje na  30 milijardi evra, ali zvaničnih podataka nema (Beograd  nije napravio procenu na osnovu evidencije izvršene još 1996. godine).
Popis imovine izbeglih Srba u Srbiji organizovalo je ondašnje Odeljenje za sukcesiju Saveznog ministarstva pravde SRJ, odštampani su formulari, a izbeglice iz Hrvatske, ali i iz drugih krajeva, upisale su u njih svoju imovinu. Njihovi formulari su posle osnivanja Državne zajednice SCG, a zatim i njenog raspada, završili u Ministarstvu finansija Srbije – Odeljenju za zaštitu pravnih lica u inostranstvu i alimentaciju, a da ih niko nije obradio i načinio procenu vrednosti imovine izbeglih Srba.
Nezvaničnu procenu o 30 milijardi evra vrednoj imovini Srba iz Hrvatske dao je bivši premijer nekadašnje Republike Srpske Krajine Borislav Mikelić, a izračunata je na osnovu podataka Komiteta za raseljena lica, kao i na osnovu evidencije Saveznog ministarstva pravde. Tom evidentiranju pristupio je daleko manji broj od očekivanog, u prvom redu jer su se plašili da njihova privatna imovina ne uđe u okvire državnih odnosa Hrvatske i Jugoslavije, odnosno sukcesije. No, i pored toga do sada evidentirana privatna imovina dovoljno govori šta su sve izbegli i prognani Srbi ostavili iza sebe, kada su 1995. godine prognani sa svojih vekovnih ognjišta.
Srbi su u Hrvatskoj do rata  imali oko 600.000 hektara zemljišta, od kojeg  320.000 hektara najplodnije zemlje i oko 120.000 hektara pod šumom, vinogradima i voćnjacima. U vlasništvu Srba u Hrvatskoj bilo je oko 18 miliona kvadratnih metara građevinskog prostora, od kojih 14 miliona stambenog i 4 miliona kvadratnih metara poslovnog prostora. Kada je u pitanju pokretna imovina Srbi su na primer ostali bez oko 400.000 poljoprivrednih mašina, 64.000 raznih motornih vozila, oko 440.000 opremljenih spavaćih i dnevnih soba, kuhinja i trpezarija, kao i 760.000 raznih kućnih aparata i tehničkih uređaja.  Srbi su ostali i bez oko 980.000 grla krupne stoke, oko 18 miliona čokota vinove loze, osam miliona stabala voćki, 120.000 košnica pčela i oko 1.550.000 raznih umetničkih predmeta i oko 980.000 grama zlata, a imali su i oko 24.000 bunara i cisterni površine od oko 960.000 kubnih metara. Prilikom evidentiranja imovine Srba, ukupno je prijavljeno 180 miliona tadašnjih nemačkih maraka i 3,5 milijardi dinara u hrvatskim poslovnim bankama i 600 miliona dinara u hartijama od vrednosti. Pod nedovršene investicije prijavljeno je oko 800 miliona nemačkih maraka, dok su zalihe trgovačke robe, žitarica, alkoholnih pića prijavljene u iznosu od 16.500.000.000 dinara. Kada se ovim podacima pridodaju i ulaganja u putnu i drugu infrastrukturu putem samodoprinosa, izuzimanje Srba iz prihoda od privatizacije, kao i neisplaćene penzije za 50.000 srpskih penzionera, sa sigurnošću je procenjeno da vrednost imovine iznosi 30 milijardi evra. Naravno, ovde nisu uključeni podaci građana Srbije, njih oko 25.000 koji su imali privatne kuće i vikendice, te drugu imovinu, a kroz evidentiranje prijavilo se 12.500 građana.
Prema podacima iz raznih izvora, u Hrvatskoj je uništeno ili devastirano oko 40.000 kuća Srba i to u takozvanom „sektoru Jug“ (Lika i Dalmacija) oko 20.000 kuća i skoro isto toliko domaćinskih objekata. Srpske kuće uništavane su i izvan područja ratnih dejstava, ali o tome nema precizne evidencije. U Hrvatskoj  su takođe uništena 182 zadružna doma, 56 ambulanti, 78 crkvi, 29 muzeja, 181 groblje, 325 trgovina, 113 vodovoda, 167 spomenika, 311 ugostiteljskih objekata, 410 zanatskih radnji, 118 skladišta, sva nisko-naponska mreža.

 

ODUZETA STANARSKA PRAVA – PREPREKA ZA POVRATAK
Izbegli i prognani Srbi iz Hrvatske već godinama ukazuju da Hrvatska samo deklarativno govori o povratku Srba, a u praksi čini sve da do toga ne dođe. Najbolji primer za to su stanarska prava. Svakom ko je dobronameran, postalo  je jasno da je nerešavanje stanarskih prava u funkciji etničkog čišćenja. Hrvatska je za vreme rata, a posebno u „Bljesku“ i „Oluji“ prognala preko pola miliona Srba, tako da su Srbi ostali bez  biološkog i intelektualnog potencijala u Hrvatskoj. Samo iz gradova u kojima nije bilo rata oterano je preko 124.000 Srba i oteto 25.000 stambenih jedinica. U gradovima je minirano oko 10.000 srpskih objekata. U ruralnim zonama uništeno je više od  13.000 privrednih objekata i sve ono što ih je pratilo da se ne bi mogli i nemaju gde vratiti. Od 1.107 naselja u kojima su Srbi bili većina, ona su ili nestala ili su bolje objekte zaposeli doseljeni Hrvati.
Odmah po progonu Srba, u drugoj polovini 1995. godine, Sabor Hrvatske doneo je Zakon o privremenom preuzimanju i upravljanju određenom imovinom, a nešto kasnije donet je i Zakon o davanju u najam stanova na oslobođenoj teritoriji. Osim toga, u Hrvatskoj su u vreme postojanja Republike Srpske Krajine  otkupljivani stanovi u društvenoj svojini, a stanovi koji su bili na teritoriji RSK nisu bili predmet otkupa, pa su tako postali državna svojina Republike Hrvatske.
Prognanim Srbima iz Hrvatske stanarsko pravo oduzeto je sudskim putem, na osnovu odredbe zakona koja je predviđala oduzimanje stanarskog prava u slučaju da nosioci prava stan ne koriste u periodu dužem od šest meseci. Nije uzeta u obzir činjenica da su Srbi nasilno proterani i da nije postojala nikakva mogućnost da se u  navedenom roku vrate. Da je ovo samo farsa govori i podatak da su i preostali Srbi koji nisu napustili Hrvatsku radi svoje nacionalne pripadnosti izgubili  stanarsko pravo. Ovakvi stanovi su posle toga, na osnovu Zakona o otkupu stanova, bili otkupljeni od strane novih nosilaca stanarskih prava. Tako su korisnici stanova dobili prednost nad  vlasnicima.
Pojam stanarskog prava je kod stranih pravnih stručnjaka izazivao dosta nejasnoća. Nesumnjivo je da stanarsko pravo, iako nepoznato u zapadnim pravnim sistemima, jeste u suštini imovinsko pravo i kao takvo pripada korpusu ljudskih prava. Ovakvo shvatanje stanarskog prava potvrđeno je praksom Doma za ljudska prava BiH, odnosno uključeno u ljudska prava zaštićena Evropskom konvencijom.
Umesto da Hrvatska vrati oduzeta stanarska prava, ona tokom 2003. godine donosi Program za stambeno zbrinjavanje. Time je jasno pokazala koliko joj je stalo do  Bečkog ugovora i do preuzetih obaveza prema Sporazumu o normalizaciji odnosa sa SRJ. Isto tako mali su izgledi da se realizuje dogovor Ministarske konferencije u Sarajevu od 31. januara 2005. godine, po kojem je izbeglička problematika morala da se reši do kraja 2006. godine. Do sada nije utvrđena zajednička matrica kroz tzv. „Mape puta“, jer su ostala sporna neka pitanja sa Hrvatskom, a na prvom mestu stanarska prava.
Hrvatska je ovih dana donela Uredbu kojom dozvoljava da se vrate stanarska prava na području Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema, izlazeći tako u susret zahtevima uglavnom Hrvata koji su se posle mirne reintegracije vratili na to područje. Sada je dozvoljeno da se mogu otkupiti i stanovi iz tzv. „Programa stambenog zbrinjavanja“, ali po ceni od 400 do 800 evra po m²,  pa će sigurno biti malo onih povratnika koji će moći da otkupe takve stanove. Hrvatima u ovom momentu ide na ruku i najavljena Donatorska konferencija, na kojoj bi se prikupila sredstva kojima bi se pomoglo onima koji su ostali u Hrvatskoj bez stanarskih prava. Tako ovo političko pitanje postaje humanitarno, a umesto da se poštuju prava uvažavaju se potrebe.

 

POPIS – BITI ILI NE BITI!
Komentarišući rezultate popisa iz 2001. godine, prof. dr Žarko Puhovski iz hrvatskog Helsinškog odbora izjavio je tada da „smanjenje jedne etničke grupe u jednoj deceniji skoro za trećinu ne može biti rezultat prirodnih migracija, već je to odlazak pod pritiskom, što se obično naziva etničkim čišćenjem“.
Već sada sigurno možemo zaključiti da je broj Srba manji, nego u vreme tog popisa. Područja od posebne državne brige (bivša RSK) su i dalje depopularizujuća. Njihova demografska struktura velikim delom je poremećena ratnim dešavanjima. Nema vitalne, potencijalne autohtone demografske obnove. U dugoročnoj perspektivi, ukoliko ne dođe do radikalnih imigracionih zaokreta, ova će područja biti opustošena i to ne samo ruralni deo, već i gradovi kojima ova seoska naselja gravitiraju.
Ako je suditi po rezultatima popisa stanovništva u Hrvatskoj, počev od prvog, održanog 1948. godine, pa sve do poslednjeg 2001. godine, može se zaključiti da se Srbi u ovoj bivšoj jugoslovenskoj republici nisu ni rađali! Ukupan broj Srba i drugih pripadnika nacionalnih manjina, zabeležen popisom iz 1991. godine, identičan je onom iz 1948. godine.
Prema popisu iz 1991. godine, Hrvatska je imala 4. 784. 265 stanovnika, od toga broja kao Srbi izjasnilo se 581. 663 stanovnika ili 12,15 odsto. Taj broj je sigurno daleko veći jer se više od 106. 000 lica izjasnilo kao Jugosloveni, a poznato je da su većinu od toga broja sačinjavali Srbi koji su se u značajnom broju nalazili i u rubrici „ostali“, u kojoj je bilo upisano 316. 736 stanovnika. Tako se pouzdano može tvrditi da je tada u Hrvatskoj živelo više od 800. 000 Srba.
Zatim je većina Srba u dva velika talasa napustila Hrvatsku. Prvi talas bio je 1991. godine, što je predstavljalo početak politike koju je provodila Hrvatska demokratska zajednica i njen predsednik Franjo Tuđman, čiji cilj je bio da se broj Srba u Hrvatskoj svede na tri, do četiri odsto. Ovo je postignuto posle drugog talasa 1995. godine, tokom operacija „Bljesak“ i „Oluja“, kada je gotovo sve stanovništvo proterano sa područja Republike Srpske Krajine, pod međunarodnom zaštitom UN. A evidentiran je i treći talas – to su oni koji nisu želeli da dočekaju završetak  mirne reintegracije Istočne Slavonije i Baranje u sastav Hrvatske.
Prema Zakonu o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova u Republici Hrvatskoj, donetog od strane Hrvatskog sabora na sednici 15. jula 2010. godine, popisivaće se hrvatski državljani, strani državljani i osobe bez državljanstva koje imaju prebivalište u Hrvatskoj, bez obzira na to gde se nalaze u vreme popisa, da li u Hrvatskoj ili u inostranstvu.
Popisom, planiranom od 1. do 28. aprila ove godine, neće biti obuhvaćene osobe koje imaju prebivalište u Republici Hrvatskoj, ali su odsutne duže od jedne godine. Neće biti obuhvaćeni ni oni koji imaju boravište u Hrvatskoj kraće od jedne godine i ne nameravaju da ostanu duže, kao i studenti koji studiraju u inostranstvu.
Još u vreme donošenja Zakona, a i kasnije, pokušava se problematizovati  zakonska odredba da se popisom obuhvataju samo osobe koje imaju prebivalište u Hrvatskoj, uz uslov da godinu dana nisu bile odsutne iz zemlje. Opravdanje za ovo Hrvatska nalazi u uredbama Evropske unije, u kojima se osobe izbegle iz zemlje ne navode kao izuzetak, pa se na njih primenjuje kriterijum odsutnosti od 12 meseci i biće uključeni u ukupan broj stanovnika zemlje u kojoj se nalaze. Taj kriterijum, osim zemalja Evropske unije, primenjivaće i zemlje u regionu, a time se osigurava da te osobe budu uključene u ukupan broj stanovnika samo jedne zemlje. To će naneti najveću štetu, prvenstveno, srpskoj manjinskoj grupaciji koja je pred naletima rata, spasavajući goli život, morala da napusti Hrvatsku.

 

NEISPLAĆENE PENZIJE
Hrvatska osporava pravo na isplatu dospelih, a neisplaćenih penzija penzionerima srpske narodnosti, koji su za vreme oružanih sukoba u toj državi živeli u Republici Srpskoj Krajini (RSK), odnosno na području pod kontrolom i zaštitom međunarodnih snaga (UNPROFOR-a), kao i onima koji su zbog vlastite sigurnosti morali da napuste ostale delove Hrvatske. Radi se o masovnoj pojavi uskraćivanja elementarnog prava, kada je oštećeno nekoliko desetina hiljada penzionera sa celim ili samo delom staža osiguranja ostvarenim radom u Hrvatskoj.
U  RSK registrovano je 57.000 penzionera koji su otišli u penziju pre oružanih sukoba u toj republici. U Srbiji preko „Komercijalne banke“, penzije iz Hrvatske prima 35.000 penzionera. Prema saznanjima ovog Udruženja, preko 20.000 penzionera (koji žive van Hrvatske) penzije prima u  toj državi.
Obustava isplate dospelih  penzija nastala je usled ratnih okolnosti, a počela je u junu 1991. godine i trajala je do ponovne obnove isplate, a radi se, u proseku,  o 81 penzija  po penzioneru.
Od leta 1991. godine, pa sve do proleća 1997. godine, Hrvatska nije isplaćivala penzije Srbima koji su živeli van Hrvatske u bilo kojoj od bivših republika SFRJ. Obnova isplate nastavljena je postepeno i to onda kada su se stvorili uslovi za dobijanje hrvatskih ličnih dokumenata i donekle bezbedan odlazak u Hrvatsku.
Penzioneri su uplaćivali doprinos od oko 30 odsto od svoje plate u MIO  i Zdravstveni fond Hrvatske sve vreme tokom radnog odnosa, a uskraćeni su za polovinu penzije svog penzionog veka. Hrvatski mirovinski fond je bespravno, na  nezakonit način, prisvojio njihovu novčanu imovinu. To predstavlja sticanje bez osnova.
Problem dospelih, a neisplaćenih penzija nastao je zbog prekida platnog prometa, usled ratnih okolnosti, između Republike Hrvatske i Republike Srpske Krajine (RSK), odnosno područja pod upravom ili zaštitom Ujedinjenih nacija. Dakle, do prekida platnog prometa i obustave isplate penzija nije došlo zbog okolnosti izazvanih od strane korisnika primanja, kako tvrdi hrvatska strana, već zbog ratnih okolnosti koje su viša sila, pa je logično da se na primanje isplate dospelih, a neisplaćenih penzija ne može primenjivati zakonska odredba koja utvrđuje pitanja obustave isplate penzija zbog okolnosti koje je izazvao korisnik primanja.

 

UNIŠTENO KULTURNO BLAGO
Sa progonom Srba iz Hrvatske  došlo je i do sistematskog uništavanja spomenika kulture, kako bi se uklonili tragovi njihovog milenijskog prisustva na tim prostorima. Nažalost, u Matici nije postojalo raspoloženje da se pokrene domaća i svetska javnost kako bi se zaštitila napuštena spomenička baština. U proteklom periodu duhovna baština nije popisana, niti dovoljno zakonom zaštićena. Ako se ovome doda nedovoljna briga institucija kulture u Hrvatskoj koje se bave ovom problematikom, može se zaključiti u kakvom se stanju danas nalazi.
Rušenje crkvenih i drugih objekata srpske provenijencije nije prestalo sa izgonom Srba iz Hrvatske. Tako je crkva Sv. Nedelje u Karinu minirana i do temelja srušena u leto 1996, demolirana srpska crkva u Obrovcu, na Saborni hram u Dubrovniku bačena bomba, porušeni ostaci crkve Časnog krsta u Velikim Zdencima, opljačkan manastir Orahovica… Duga je lista učinjenog beščašća na ovim objektima i, nažalost, nastavlja se do danas. Sa ovim žele da unište autentična svedočanstva i duhovno pamćenje srpskog naroda na prostorima Banije, Korduna, Slavonije i Dalmacije. U proteklom periodu sistematski je uništeno oko 3.000 spomenika NOR-a. Scene rušenja i skrnavljenja obišle su svet, koji je nažalost ostao indiferentan. Za sve vreme UNESKO i druge međunarodne organizacije nisu iskazale dovoljnu brigu za zaštitu spomenika srpske kulture.
U tom zatiranju svega srpskog porušeni su saborni hramovi u Pakracu, Karlovcu i Mostaru. Opljačkana je Episkopska knjižnica u Pakracu, koju je osnovao još Arsenije III Čarnojević. U fondovima ove biblioteke, pored starih rukopisa, bilo je 112 „Srbulja“. Ove se knjige i sada rasturaju i prodaju na crnom tržištu. Ista sudbina zadesila je i eparhijske biblioteke u Zagrebu, Karlovcu i Mostaru. Uništena je i Riznica stare Pakračke eparhije, u kojoj su čuvane vredne ikone i drugi liturgijski i umetnički predmeti iz manastira Orahovice, Pakre i Svete Ane.

 

Izvor: PEČAT