Mr Goran Latinović: Integralno bošnjaštvo ili muslimansko bošnjaštvo (3)
U trećem dijelu feljtona o udžbenicima iz kojih istoriju uče djeca u Federaciji BiH, Goran Latinović se bavi svim imenima kojima je sebe nazivalo stanovništvo BiH muslimanske vjeroispovjesti.
Bosanskohercegovački muslimani su u periodu od 1868. do 1995. godine, po zvaničnim propisima, devet puta mijenjali naziv svog nacionalnog identiteta (osmanski, turski, bosanski, srpski, hrvatski, jugoslovenski, neopredijeljeni, mu-slimanski i bošnjački).
Ove česte promjene ostavile su trag i na savremene istoričare kod kojih je takođe prisutna izvjesna kolebljivost, odnosno nejasnoća šta u stvari označava pojam ''Bošnjak''. Tako su autori muslimanskog udžbenika za sedmi razred osnovne škole iz 1994. napisali: ''Iako je izraz Bošnjak u Bosni i Her-cegovini za vrijeme osmanske vladavine uglavnom upotrebljavan kao oznaka za bosanskog muslimana, u XIX. stoljeću se pojavljuje ideja integralnog bošnjaštva''. Međutim, u izdanju udžbenika iz 2001. (u kojem su neke lekcije štampane ćirilicom) ovaj stav je preinačen: ''Iako je izraz Bošnjak u Bosni i Hercegovini za vrijeme osmanske vladavine uglavnom upotrebljavan kao oznaka za cjelokupno stanovništvo, u XIX. stoljeću se pojavljuje ideja integralnog bošnjaštva''.
Integralni Muhamed
O kolebljivosti bosanskohercegovačkih muslimana i njihove intelektualne elite svjedoče i stavovi jednog od glavnih ideologa savremenog ''bošnjaštva'' Muhameda Filipovića, koji je 1973. godine govorio o ovoj etnopolitičkoj koncepciji kao o ''prevaziđenoj i poraženoj ideji''. U ''neobošnjaštvu'' iza 1992. godine postoje dvije struje: ''integralno bošnjaštvo'' po kojem su ''Bošnjaci'' svi stanovnici Bosne i Hercegovine, bez obzira na vjersku pripadnost, i ''muslimansko bošnjaštvo'' po kojem su ''Bošnjaci'' samo muslimanski stanovnici Bosne i Hercegovine. Ove nedoumice odražavaju se i na savremenu muslimansku istoriografiju.
Ibrahim Tepić i Fahrudin Isaković pišu da je ustanak u Hercegovini i Bosni (1875–1878) doveo ''bošnjački narod u veoma težak položaj'', a glavni razlog zbog kojeg su Srbija i Crna Gora ušle u rat protiv Osmanskog Carstva bila je njihova težnja za podjelom ''bosanskog teritorija''. U balkanskim ratovima (1912–1913), koji su bili osvajački, nad muslimanima su izvršeni ''masovni zločini, progoni, ubijanje i pokršćavanje''. Autori tvrde da je cilj ''srpske i crnogorske politike bio da terorom istrjebe sve što nije pravoslavno. Time je dugoročno određena vjerska i nacionalna politi-ka Srbije i Crne Gore''. Udžbenik završava nastavnom jedinicom o položaju Bosne i Hercegovine pod austrougarskom upravom, u kojoj je istaknuto da je austrougarski režim posebnu pažnju posvećivao ''Bošnjacima'' koje je smatrao ''najdržavotvornijim narodom''. U udžbeniku nema ni pomena o nastojanju austrougarskog režima da, s osloncem na muslimanske zemljoposjednike, stvori vještačku ''bosansku'' naciju (a ne ''bošnjačku''), kao i da je takvo nastojanje bilo dio austrougarske politike da-ljeg prodora na istok.
Mali, beznačajni...
Isti autori napisali su i prvi muslimanski udžbenik za treći razred gimnazije, koji je neznatno prošireniji. Jedna od dopuna odnosi se i na Načertanije, za koje je rečeno da je nastalo zbog težnje Srba da ''njihova mala i beznačajna država po-stane snažna''. Ono je ostalo ''do najnovijeg vremena opsesija velikosrpskih političara''. Pisci muslimanskih udžbenika istorije trebalo bi da znaju da je Načertanije stvoreno angažovanjem britanske i francuske vlade, kao i poljske emigracije, zbog bojazni da bi nova vlast u Srbiji nakon 1839. mogla napustiti njihovu politiku okupljanja Južnih Slovena oko Srbije i potražiti oslonac u Rusiji. Prema tome, Načertanije nije bilo samo plod razmišljanja Ilije Garašanina o stvaranju srpske države u njenim etničkim granicama, sa mogućnošću da jednog dana pre-raste u jugoslovensku državu, već i rezultat nastojanja vlada dviju zapadnih sila da suzbiju ruski uticaj u Srbiji i na Balkanu.
Takođe, valjalo bi napomenuti da su presudnu ulogu u širenju mita o ''Velikoj Srbiji'' imali austrougarska diplomatija, koja je diskreditovanjem Srbije nastojala da spriječi stvaranje srpske države u etničkim granicama i da nađe opravdanje za mjere koje je namjeravala preduzeti protiv Srbije ubuduće, i Rimokatolička crkva, koja je svoju agresivnu politiku prema jugoistočnoj Evropi pravdala objašnjenjem misije u ime evropske civilizacije, tj. kao brana prodoru ''bizanta''.
...nemilosrdni Srbi
Jedna od dopuna u udžbeniku za treći razred gimnazije odnosi se i na Veliku istočnu krizu (1875–1878), tokom koje su Srbi ''nemilosrdno uništavali sve na što su nailazili. Bošnjaci nisu imali gdje da sklone svoje porodice. Harale su bolesti i glad. Muslimanima nije bilo mjesta tamo gdje su dospijevali pobunjenici, Crnogorci ili Srbi''. Ibrahim Tepić i Fahrudin Isaković uzroke svih srpskih ustanaka tokom XIX vijeka nalaze u želji Srba za uništenjem muslimana. U udžbeniku nema ni pomena o stvarnim razlozima koji su dovodili do oružanih pobuna. Austrougarske vlasti su 1875. zabilježile niz svjedočanstava Srba izbjeglih iz Bosanske Krajine koja upečatljivo govore o muslimanskom nasilju. Jedan od izbjeglica rekao je da ''Turci u kuće kršćanske zalaze i na silu od nas otimaju što im je volja, navodeći da oni na oto pravo imadu''. Zabilježeno je i ovo svjedočanstvo jednog od izbjeglih Krajišnika: ''Ubijeli pako Turčin Srbina pak se obitelj prituži, dođe Turčin najdulje na 1 mjesec dana u prosti aps; ranili pako Srbin Turčina, ma najmanje, onda ga osude, da u Vidin na robiju ići mora i to na 10–16 godina''.
Kolebljivost i nejasnoća u vezi imena nacionalnog identiteta bosanskoherce-govačkih muslimana prisutni su i kod autora udžbenika u kojima je predstavljena istorija nakon 1914. godine. Autori prvog muslimanskog udžbenika za osmi razred osnovne škole, koji je objavljen 1994. godine, isključivo upotrebljavaju izraz ''Muslimani''. Mustafa Imamović, jedan od autora ovog udžbenika, još 1990. godine zastupao je stav da je ''bošnjaštvo'' davno prevaziđeno kao moguća nacionalna odrednica bosanskohercegovačkih muslimana i da je ''većini stanovnika Bosne i Hercegovine, bez obzira na vjeroispovijest, ono neprihvatljivo kao eventualno zajedničko nacionalno ime''. Međutim, isti autori, uključujući i Imamovića, u udžbeniku koji je objavljen 1996. godine umjesto pojma ''Muslimani'' upotrebljavaju izraz ''Bošnjaci'', ne samo kad pišu o bosanskohercegovačkim muslimanima, već i o muslimanima u Raškoj.
U predgovoru udžbenika za osmi razred osnovne škole iz 2001. godine dato je objašnjenje u kojem je rečeno da ''Bošnjaci'' sve do šezdesetih godina XX vijeka nisu bili priznati kao nacija, kada je to učinio Savez komunista Jugoslavije, ali pod ''neodgovarajućim (vjerskim) nazivom – Muslimani''. Autori ovog udžbenika kažu da su bosanskohercegovački muslimani svoje ''historijsko ime – Bošnjaci, vratili tek na Prvom bošnjačkom saboru 29. septembra 1993. godine, u toku agresije na Bosnu i Hercegovinu''.
Izvor: 